محمدجعفر پاک سرشت

" آموزش و پرورش رسمی دارای دو وجه عملی و نظری است. هدف از نگارش این مقاله بررسی کیفیت شکل گیری نظریه های تعلیم و تربیت، ویژگی های ساختاری و نمونه های مهم و تطور آنها هم درتاریخ آموزش و پرورش غربی و هم در ایران است. در این مقاله، پیدایش و تطور نظریه تربیتی در تمدن غربی، مفهوم نظریه تربیتی، خاستگاهها، ساختار و انواعی از آن، تطور این نظریه ها بر اثر تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و فکری، و وضعیت نظریه تربیتی در ایران بررسی شده است. از آنجا که در عصر دیدگاه های پست مدرینستی، تعلیم و تربیت غربی از لحاظ نظریه پردازی دوره مبهم و بلکه آشفته ای را می گذراند، ضروری است که ما دچار این سردرگمی و نابسامانی تئوریک نشویم. به نظر می رسد که تعلیم و تربیت ما از هدایت یک نظریه تربیتی منسجم و منظم بهره مند نیست و ما محروم از نظریه ای هستیم که در آن علاوه بر مسائل مربوط به هستی و دانش و ارزش، یعنی جهان بینی و ایدئولوژی، موقعیت علم و تکنولوژی و سمت سوی حرکت آن ها و نیز نیازهای فرد و جامعه در چارچوبه مشخصی تنظیم شده باشند. در این خصوص، مقاله چند پیشنهاد به منظور یافتن راه حل های احتمالی را ارائه کرده است. "

هدف این مقاله بررسی اهداف و راهکارهای، آموزش و پرورش آینده نگر است و از دو بخش تشکیل می شود. در بخش اول پس از مرور پیشینه آینده نگری، سه روش اصلی آینده نگری معرفی می شوند و ارتباط آنها با تعلیم و تربیت مورد بحث قرار خواهد گرفت. این سه روش عبارتند از آینده نگری تحلیلی، نظری و مشارکتی. در بخش دوم آرا برخی از آینده نگران معاصر بررسی شده و بر اساس آن شش روند کلی برای تحولات جهانی در قرن بیست و یکم بازشناسی می گردد. این روندها عبارتند از: پیشرفت سریع علم و تکنولوژی، گسترش فناوری اطلاعات، جهانی شدن، تهدید محیط زیست، اشاعه دموکراسی و افزایش آگاهی سیاسی و فرهنگی ملل، اقوام و فرقه ها. پس از بیان این هفت روند کلی، رسالت نظام آموزش و پرورش برای مواجهه با این روندها مورد بحث قرار گرفته، سعی خواهد شد که راهکارهایی برای تطبیق و سازگاری نظام تعلیم و تربیت با این تحولات پیشنهاد گردد.

انجام این پژوهش برای تحقق دو هدف صورت گرفته است:1) شناسایی الگوی گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه شهید چمران و 2) بررسی نحوه گذران این اوقات با توجه به عواملی همچون جنسیت، وضعیت اجتماعی - اقتصادی، گروه آموزشی، عملکرد تحصیلی، سکونت در خوابگاه، و محل تولد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانشجویان ورودی سال 178 تشکیل می دهد که از بین آنها یک نمونه 641 نفری به صورت تصادفی انتخاب گردید. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته است که ضمن نظر خواهی از دانشجویان و پس از اجرای آزمایشی آن روی 60 نفر و انجام اصلاحات لازم تدوین شد. داده های پژوهش اطلاعات مفصلی را درباره انواع و اقسام فعالیتهائی که دانشجویان در اوقات فراغت خود نسبت به انجام آنها علاقمند یا عملا انجام می دهند نشان می دهد. دامنه این فعالیتها از انواع فعالیتهای ورزشی گرفته تا تماشای تلویزیون، مطالعه کتب غیر درسی و ... گسترده است. از نظر جنسیتی تفاوتهای معنی داری بین علایق پسران و دختران و نوع و مخصوصا مدت زمان پرداختن به این فعالیتها دیده می شود. وضعیتهای اجتماعی سه گانه (بالا، متوسط ، پائین) نیز تفاوتهایی را نشان می دهد. این موضوع در باره گروه آموزشی، عملکرد تحصیلی، و محل سکونت نیز صدق می کند. دختران دانشجو چه از لحاظ وجود امکانات لازم و چه از لحاظ دسترسی به آنها نسبت به پسران محدودیت بیشتری دارند. با توجه به نتایج تحقیق پیشنهادهایی برای بهبود امکانات و وسایل اوقات فراغت ارائه شده است.

پست مدرنیسم رویکرد نوینی است که در دو دهه اخیر بر بیشتر رشته های علوم، ادبیات، و هنر ها و طبعا علوم تربیتی تأثیر گذاشته است. آنچه در وهله نخست زمینه ساز ظهور این رویکرد شده است، شکست مدرنیسم در به تحقق رساندن وعده هایی نظیر دموکراسی، صلح، سلامتی و عدالت اجتماعی در سایه پیشرفت علوم و سیطره عقلانیت بر امور بوده است. پست مدرنیستها معتقدند که جوامع مدرن دچار بحران شده اند. از این رو آنان با بازنگری نقادانه برخی مضامین مدرنیسم در صدد حل معضلات آن و نهایتا بحران زدایی بر آمده اند. به اعتقاد پست مدرنیستها این بحران بر تعلیم و تربیت نیز سایه افکنده و برای رفع آن باید تلاش نمود.

در تاریخچه آموزش عالی کشور ما، دهه 1370 شاهد توسعه پژوهشهای علمی در اکثر زمینه ها و از جمله علوم تربیتی و رفتاری بوده است. در پژوهشهای تربیتی – رفتاری که در کشور ما عمدتاٌ جنیه توصیفی، میدانی و نیمه آزمایشی دارند، فرضیه آزمائی که معمولاٌ با بهره گیری از آزمونهای معنی داری آماری انجام می شود،جایگاه ممتازی یافته است. اما در خصوص شیوه های فرضیه آماری و نیز میزان کارایی آزمونهای معنی داری در پژوهشهای علوم تربیتی و رفتاری نه تنها اتفاق نظر کافی وجود ندارد، بلکه مناظره هایی هم در جریان است. در این مقاله کوشش شده است تا پژوهش در علوم تربیتی – رفتاری در چشم انداز تئوریک وسیعی مورد بررسی قرار گیرد تا موقعیت فرضیه آزمایی در آن با توجه با دیدگاههای شناخت شناسی و روش علمی مشخص شود. برای حصول این نتیجه، نخست تعریف و تبینی از مفهوم فرضیه عرضه می شود و دیدگاههای دو مکتب تجربه گرایی و عقلگرایی و دو رویکرد متناظر با آنها یعنی استقرایی گری رایشنباخ و استنباطی گری پوپر در این خصوص بررسی و مقایسه خواهد شد. سپس به برخی از انتقادات وارده به فرضیه آزمایی از طریق اعمال آزمونهای معنی داری اشاره خواهد شد. مطالب و تحلیلهای این مقاله برخی از ضعف های مبنایی و تئوریک پژوهش در علوم تربیتی و رفتاری را نشان می دهند و ضمناٌ مدلل دارند که اگر بنا باشد این علوم به طور بنیادی پیشرفت حاصل کنند باید برخی از وجوه متدلوژی تحقیق مورد بازاندیشی قرار گیرد.