محمود یعقوبی

چالش های جهانی نظیر تغییرات اقلیمی، امنیت منابع انرژی و غذا، فقر و حقوق بشر در سال های اخیر به طور جدی مورد توجه قرار گرفته اند. راهکارهای ارائه شده توسط سیاست گذاران و محققان مشخصاً نتوانسته است در مقیاس جهانی مؤثر واقع شود. برای نمونه، هنوز حدود یک سوم جمعیت زمین از دسترسی کافی به آب آشامیدنی سالم محروم هستند، اثرات مخرب گرمایش جهانی سلامت محیط زیست و مردم را به خطر انداخته و در اقصی نقاط جهان فقر نسبی و منازعه گسترده تر شده است. این عوامل منجر به اهمیت نگاه جهانی و آینده نگر به توسعه پایدار شده است. از آنجایی که مفهوم پایداری دارای پیچیدگی های ذاتی و ماهیت میان رشته ای با ابعاد اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی است، آموزش توسعه پایدار در همه رشته های دانشگاهی، به خصوص برای دانشجویان مهندسی، ضروری به نظر می رسد. این مقاله با توصیف ویژگی های آموزش مهندسی پایدار و بررسی جامع مقالات داخلی و خارجی در این زمینه، سعی در ارائه راهکاری برای گنجاندن ابعاد فرارشته ای توسعه پایدار در برنامه درسی دانشجویان مهندسی دارد. در همین راستا، درون مایه درسی واحد با تأکید بر تقویت دانش اجتماعی مهندسان و افزایش توانایی ایشان در یافتن و درک اثرات متقابل ابعاد مختلف پایداری پیشنهاد و تحلیل شد. تشریح شد که چنین درسی می تواند مهندسان آینده را آماده روبه رو شدن و یافتن پاسخ پایدار برای چالش های پیچیده دنیای کنونی کند.

گسترش حساب شده و با برنامه ریزی مناسب در آموزش عالی یکی از معیارها و عوامل توسعه و رشد اقتصادی و فرهنگی هر کشور به شمار می رود. هر چه آحاد جامعه به ویژه جوانان کشور تحصیلات عالی داشته باشند، فرهنگ عمومی جامعه و پتانسیل انجام دادن امور با کیفیت بهتر بالاتر می رود. از طرفی، گسترش نامتوازن، بی رویه، حساب نشده و فله ای آموزش عالی بدون فراهم کردن الزامات  می تواند به کاهش کیفیت آموزش، افزایش نرخ بیکاری و بروز مشکلات اجتماعی و فرهنگی منجر شود. در طی فاصله زمانی ده ساله 94-1384 برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تغییرات گسترده ای از نظر کمّی در آموزش عالی کشور رخ داده است. افزایش چشمگیر تعداد دانشجو، افزایش زیاد تعداد دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و گسترش تحصیلات تکمیلی از جمله شاخصه های این دوران است. در این مقاله ضمن ارائه آمار و اطلاعات مربوط به عواملی از جمله تعداد دانشجویان، تعداد دانشگاه ها و نسبت دانشجو به استاد با تأکید بر رشته های مهندسی در طول برنامه های توسعه چهارم و پنجم، وضعیت آموزش عالی بررسی و تحلیل شده است. مشکلات و مسائل ناشی از چنین تغییرات وسیعی در آموزش عالی مطرح و بررسی، و در نهایت، راهکارهایی برای برون رفت از آنها ارائه شده است.  

در دهه های اخیر افزایش فزاینده جمعیت کره زمین و نیز تولید روز افزون دی اکسید کربن سبب افزایش میزان توجه و اهمیت صرفه جویی در مصرف انرژی خاصه در صنعت ساختمان شده است. از آنجا که بخش عمده اتلاف حرارتی پوسته ساختمان از طریق پنجره ها صورت می گیرد، کاهش میزان انتقال حرارت و عایق نمودن پنجره ها ضروری است. در پژوهش حاضر تاثیر انواع گازهای میانی در پنجره های دو و سه جداره بر میزان بار سرمایش و گرمایش یک ساختمان اداری نمونه مورد بررسی قرار گرفته است. اقلیم های مورد مطالعه شهرهای بوشهر و بندر عباس با اقلیم گرم و مرطوب، مشهد و تبریز با اقلیم سرد و شهرهای شیراز، یزد، اصفهان و تهران با آب و هوای گرم و خشک است. در هر یک از شهرها ساختمان اداری نمونه در 11 حالت با تغییر نوع گاز میانی پنجره ها، مورد سنجش قرار گرفته است. شبیه سازی ها با استفاده از نرم افزار دیزاین بیلدر نسخه 5.02.003 انجام شده و مجموع بار سرمایش و گرمایش سالانه در هر حالت محاسبه شده است. نتایج شبیه سازی ها نشان می دهد که استفاده از پنجره های دو و سه جداره سبب کاهش بار سرمایش و گرمایش می شود. در تمامی شهرهای مورد مطالعه پنجره ی سه جداره با استفاده از هوا و گاز آرگون مناسب ترین نوع پنجره  است.

هر سازمان و نهادی بنا بر ضرورت و نیاز در زمینه ای از تحولات اجتماعی زمانه خود شکل می گیرد و با تداوم تعامل با همان اجتماع که از آن پدید آمده است، رشد و بالندگی می یابد. نظام آموزش عالی نیز با درک درست از جایگاه و رسالت خود، ضمن توجه به نیاز های ملی، همراه با تحولات نظام جهانی ارتقا می یابد. در سند چشم انداز بیست ساله، کشور ایران در مقام اول در علم و فناوری و رتبه اول اقتصادی در منطقه آسیای جنوب غربی متصور شده است. عمده تلاش سیاستگذاران و تصمیم سازان کشور باید در جهت دستیابی به این جایگاه باشد و این مهم محقق نمی شود، مگر با سرمایه گذاری مادی و معنوی و توسعه زیر ساخت های علمی با تحول بنیادین در نظام آموزش عالی کشور. گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران همراه با سایر نهاد های اثرگذار در تدوین سیاست های کلان نظام آموزش عالی و با حفظ تعهد به نقش دیرینه خود در اعتلای علم و دانش، توجه به این مهم را برای توانمند سازی نظام آموزش عالی کشور ضروری می داند. امروزه، جهان به سمتی پیش می رود که پژوهشگران از حوزه ها و دیدگاه های مختلف و در برخی موارد متفاوت، بنا بر ضرورت گردهم می آیند تا با هم اندیشی و تضارب آرا به درک بهتری از چالش های علم برسند. درواقع، با انبوهی از علوم میان رشته ای و فرارشته ای روبه رو هستیم که با هدف حل مجموعه مسائلی ایجاد شده اند که به دانشی همه جانبه و چندین وجهی نیاز دارند. در این میان، پیشتازی و شتاب رشته های گوناگون مهندسی در کشف ناشناخته های فناوری از یک سو و تلاش مهندسان بومی در هماهنگی با آخرین دستاورد های علم و فناوری جهان از سوی دیگر، ما را بر آن می دارد تا بر نقش مهندسان و علوم مهندسی در اعتلا و پیشرفت همه جانبه کشور تأکید بیشتری داشته باشیم.

در ساختمان های بومی از راهکارهای اقلیمی و غیر منفعل بسیاری برای ایجاد آسایش حرارتی در محیط داخلی استفاده شده است. معماری بومی شهر بوشهر نیز در پاسخ به شرایط نامطلوب آب و هوایی، موقعیت خاص فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از ویژگی ها و عناصر خاصی برخوردار است. در بسیاری موارد بهره گیری از ویژگی های این معماری و الگو برداری از آن در ساختمان های مدرن می تواند در راستای ایجاد شرایط آسایش حرارتی مطلوب واقع شود. در پژوهش حاضر ابتدا ویژگی های اقلیمی خانه های بومی بوشهر معرفی شده و سپس دو عمارت گلشن و دهدشتی جهت اندازه گیری های تجربی و بررسی رفتار حرارتی انتخاب شد. سپس با استفاده حسگرها متغیرهای محیطی شامل دما، رطوبت نسبی و سرعت جریان باد در اتاق ها و حیاط مرکزی در بازه زمانی هفت روزه در ماه های مهر و آبان اندازه گیری شد. نتایج حاصل از مقایسه متغیرهای محیطی داخلی و خارجی نشان می دهد که شرایط حرارتی محیط داخلی ساختمان ها متعادل تر و مطلوب تر از اقلیم گرم و مرطوب خارجی است. آسایش حرارتی در این عمارت های تاریخی با استفاده از روش های سرمایش خورشیدی غیرفعال و تهویه طبیعی ایجاد شده که در ماه های گرم سال نیز همزمان با ایجاد رابطه سازگار با بستر ساختمان و شیوه زندگی ، محیطی مساعد را برای زندگی ساکنین فراهم می کنند.

در دو دهه گذشته توجه به کیفیت آموزش مهندسی در نتیجه عواملی از قبیل تحرک پذیری سریع، محیط کاری چند فرهنگی، بین المللی و جهانی شدن آموزش مهندسی، افزایش تعداد دانشجویان و دانش آموختگان مهندسی و گسترش آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی افزایش یافته است و به تدوین استانداردها و معیارهای حرفه ای در سطح جهانی برای تضمین کیفیت برنامه های آموزش مهندسی منجر شده است. از آنجا که طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه های آموزش مهندسی بر اساس معیارها و ترازهای منطقه ای و بین المللی جنبه ای مهم از تضمین کیفیت آموزش مهندسی به شمار می رود، استفاده از این پارامترها در برنامه های آموزش مهندسی موجب اطمینان دولت و صنعت به دانش و مهارتهای مورد نیاز دانش آموختگان مهندسی می شود. هدف این مقاله تعیین استانداردهای تضمین کیفیت آموزش مهندسی در کشور ایران با رویکردی جهانی است. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی است و در آن از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. سه مدل جهانی در خصوص تضمین کیفیت و اعتباربخشی برنامه های آموزش مهندسی بررسی و تحلیل شدند که وجوه مشترک معیارها و الزامات آنها در قالب هشت دسته استاندارد شامل هدفها و نتایج برنامه، برنامه درسی، هیئت علمی، منابع مالی و خدمات پشتیبانی، فضا و امکانات آموزشی، فرایند تدریس و یادگیری، دانشجویان و سنجش و ارزشیابی مشخص شد. این استانداردها می توانند چارچوبی برای تضمین کیفیت و اعتباربخشی برنامه های آموزش مهندسی در کشور ایران را فراهم سازند، به نحوی که بتوان به ارائه آموزش مهندسی با کیفیت در سطح ملی و فراملی اقدام کرد.

هدف اصلی این پژوهش تعیین ضرورتهای اصلی در تدوین راهبردهای آموزش مهندسی کشور از دیدگاه مدیران بخش صنعت و اعضای هیئت علمی بود. روش تحقیق توصیفی پیمایشی و ابزار گردآوری داده های پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود که 32 نفر از مدیران بخش صنعت و 40 نفر از اعضای هیئت علمی به آن پاسخ دادند. داده های پژوهش با روشهای آماری مناسب تحلیل شدند. نتایج نشان داد که اصلاح آموزش مهندسی در کشور ایران ضروری است. در این خصوص، عدم اطمینان دانشجویان از آینده کاری، مشکلات اجتماعی و مشکلات اقتصادی مهم ترین چالشهای آموزش مهندسی به شمار می روند و برای مواجهه با این چالشها هماهنگ ساختن آموزش مهندسی با نیازهای علمی و آموزش جهانی و همچنین، کارآفرین و کاربردی شدن آموزش مهندسی از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین، برای پاسخگویی برنامه های درسی آموزش مهندسی در قبال نیازها و شرایط جدید باید بر دروس عملی از قبیل پروژه، آزمایشگاهها و کارگاهها، آموزش دروس با استفاده از کامپیوتر و نیز زبان انگلیسی در برنامه درسی رشته های مهندسی تأکید شود. سرانجام، برای مسئولیت پذیری بیشتر دانشجویان مهندسی، مشارکت آنها در توسعه پایدار جامعه و آشنایی بهتر آنان با حرفه مهندسی، گذراندن دروس اخلاق مهندسی، محیط زیست و انرژی و نیز آشنایی با مهندسی توسط آنها الزامی است.

هدف این مقاله، تعیین ابعاد و مؤلّفه های آموزش مهندسی براساس تحلیل محتوای مدل های جهانی است. جامعه مورد مطالعه شامل مدل های مستخرج از سه ائتلاف و توافقنامه بین المللی بود که به صورت سرشماری انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها چک لیست و فرم های محقق ساخته بود و برای تحلیل داده ها از روش کدگذاری باز و کدگذاری محوری استفاده شد. براساس تحلیل انجام شده، هفت بعد برای آموزش مهندسی تعیین شده که در مجموع دارای 27 مؤلّفه است. مدل های مورد بررسی بترتیب بر فلسفه و هدف های آموزشی، فضا و امکانات آموزشی، سنجش و ارزشیابی، برنامه درسی، هیئت علمی، دانشجویان و فرآیند تدریس- یادگیری بیشترین تأکید را دارند. وجود هدف های آموزشی مشخص و دقیق، تأکید آموزش مهندسی بر علم و عمل، تلفیقی بودن برنامه های درسی و فعالیت های یادگیری، وجود تجارب طراحی- اجرا در برنامه های درسی، فضای آموزشی مجهز و متناسب با یادگیری عملی و تجربی، تأکید بر نیازهای صنعت و جامعه، شایستگی اعضای هیئت علمی، پذیرش و هدایت دانشجو و بهبود مستمر برنامه های آموزشی از جمله نکات برجسته در مدل های مورد بررسی است.

افزایش رقابت جهانی شرکتها را مجبور کرده است تا شیوه عملیات خود را از نوع تکراری به نوع خلاق تغییر دهند. این تغییر کیفی به همراه شرایط حاکم و نوع صنایع فعال در هر کشور الزاماتی را برای آموزش مهندسی مطرح ساخته است که فقط از طریق سازماندهی مجدد مؤسسات آموزش مهندسی متناسب با آن الزامات می توان در جهت برآوردن نیازهای حال و آینده صنعت کشور گام برداشت. هدف این مقاله تعیین الزامات آموزش مهندسی با توجه به نیازهای صنعت در کشور ایران است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی پیمایشی است. جامعه مورد مطالعه تحقیق شامل مهندسان برجسته ایرانی است که 30 نفر از آنها به عنوان نمونه هدفمند انتخاب شدند. ابتدا با بررسی مستندات موجود نقش و اهمیت ارتباط با صنعت در نظام آموزش مهندسی مشخص و سپس، داده های به دست آمده از مصاحبه های نیمه سازمان یافته با مهندسان برجسته ایرانی از طریق روش کدگذاری و مقوله بندی  تحلیل شده است. نتایج حاکی از آن است که برای حل مسائل و مشکلات نظام آموزش مهندسی و صنعت باید بین دانشگاه، صنعت و دولت تعامل و ارتباط نزدیک و مستمری صورت گیرد؛ استفاده از کانالهای ارتباطی متنوع چون آموزش، تحقیق، مشاوره و برگزاری همایشها در برقراری ارتباط مؤثر دانشگاه و صنعت بسیار مهم است. علاوه بر دانش و تخصص فنی، توانایی دانش آموختگان مهندسی در زمینه مهارتهای طراحی و اجرا، حل مسئله، کار تیمی، برقراری ارتباط، خلاقیتو نوآوری، یادگیری مادام العمر، اخلاق مهندسی و برخورداری از انگیزه کافی اهمیت بالایی برای موفقیت حرفه ای آنان دارد. سرانجام، برای اینکه نظام آموزش مهندسی بتواند نیازهای حال و آینده صنعت کشور را برآورده کند، باید به الزاماتی چون همکاری و تعامل نزدیک با صنعت، تلفیق علم و عمل در آموزش مهندسی، انعطاف پذیر بودن، در نظر گرفتن نیازهای صنعت در برنامه ریزیهای آموزشی، اصلاح و بهبود مستمر برنامه های آموزش مهندسی و اصلاح نظام گزینش دانشجو جامه عمل بپوشاند.

هدف اصلی این پژوهش تعیین ضرورتهای اصلی در تدوین راهبردهای آموزش مهندسی کشور بوده است، به طوری که با در نظر گرفتن این ضرورتها در راهبردهای آموزش مهندسی بتوان برای اصلاح این نوع آموزشها و متناسب ساختن آنها با نیازها و شرایط جدید اقدام کرد. بدین منظور، از روش تحقیق توصیفی پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری شامل صاحبنظران آموزش مهندسی بوده است که 40 نفر به عنوان نمونه آماری در این پژوهش شرکت کردند. ابزار گردآوری داده های پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود که چهار جنبه اصلی این ابزار عبارت ا ند از: چالشهای آموزش مهندسی، الزامات آموزش مهندسی، دوره ها و دروس مورد تأکید در برنامه درسی و فعالیتهای یادگیری مورد نیاز دانشجویان. داده های پژوهش با روشهای آماری مناسب تحلیل شدند. نتایج نشان داد که اصلاح آموزش مهندسی در کشور ایران ضروری است. در این خصوص، مشکلات اجتماعی و اقتصادی مهم ترین چالشهای آموزش مهندسی به شمار می روند و برای مواجهه با این چالشها متناسب کردن آموزش مهندسی با نیازهای علمی، آموزش جهانی و کارآفرینی و کاربردی شدن از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین، برای پاسخگو کردن برنامه های درسی آموزش مهندسی در قبال نیازها و شرایط جدید باید دروسی با استفاده از کامپیوتر، دروس عملی از قبیل پروژه، آزمایشگاهها، کارآموزی و کارگاهها و دروس زبان انگلیسی مورد تأکید قرار گیرند. سرانجام، برای مسئولیت پذیری بیشتر دانشجویان مهندسی و مشارکت آنها در توسعه پایدار جامعه گذراندن درس اخلاق مهندسی و درس محیط زیست و انرژی توسط آنها الزامی است.

بحث عملکرد مهندسان در جامعه ، وظایف و مسئولیتهایی که مهندسان در توسعه اجتماعی، اقتصادی و صنعتی دارند و وجود طبقه مهندسان در سطوح مختلف مدیریت و برنامه ریزی کشور سبب شده است تا توجه به علوم انسانی و تأکید بر نقش آن در تربیت مهندسان طی دو دهه گذشته در صدر بازنگری و اصلاح برنامه های آموزش مهندسان قرار گیرد. از آنجا که تربیت در جهان کنونی و عصر دانایی فقط با آموزش میسر نیست، تکیه این نوشتار بر داشتن اعضای هیئت علمی ای است که نه تنها به علم و تخصص مربوط تسلط داشته باشند، بلکه رفتار و اعمال آنها سرشار از خردمندی و فضلیت باشد و به کمال معرفت و مکارم اخلاقی نیز آراسته شده باشند. اعضای هیئت علمی مهم ترین الگوی تأثیر گذار در تربیت و تعلیم دانشجویان هستند و اگر آنها صالح باشند و در انجام دادن فعالیتهای آموزشی و پژوهشی خود اخلاق حرفه ای را رعایت و در ادای مسئولیتهای خود با حکمت و عشق خدمت کنند، مطمناً تأثیرات ارزشمندی بر تربیت دانشجویان خواهند گذاشت. در این مقاله ابعاد اخلاق از نظر فلسفه عقلی و مسئولیت پذیری و ارتباط آن با نقش استادان در ایجاد الگوی انسانی برای رشد و تکامل سجایای اخلاقی در دانشجویان با استفاده از منابع ارزشمند ]9-1[ بررسی و مراتب در پرورش دانشجویان مهندسی چه به صورت مستقیم و چه به صورت رفتاری و غیر مستقیم مورد تأکید واقع شده است.

افزایش رشد تقاضای انرژی در قرن 21 همراه با مشکلاتی از قبیل آلودگی محیط زیست، کمبود منابع طبیعی و همچنین، محدودیت فضا و مکان مناسب برای احداث نیروگاههای سوخت فسیلی است. از طرف دیگر، رشد فناوری در جهان تقاضا برای انرژی به خصوص انرژی الکتریکی رشد چشمگیری یافته است. از این نظر، یافتن انرژیهای پاک جایگزین، عوامل ایجاد بازگشت ناپذیری در سیستم های مصرف کننده انرژی و مصرف بهینه انرژی با روش تحلیل اگزرژی امری ضروری می نماید. یکی از کاربردهای اگزرژی تحلیل اقتصادی سیستم هاست. این قسمت از تحلیل اگزرژی در دوره های کارشناسی رشته های مهندسی در کشور ما تدریس و آموزش داده نمی شود. در تحلیل اگزرژی اقتصادی، برای بهبود طراحی سیستم ها اگزرژی با مفاهیم اقتصادی ترکیب می شود و با حداقل کردن قیمت و زمان کارکرد سیستم ها می توان بهترین و کارآمدترین سیستم را با در نظر گرفتن مسائل اقتصادی شناسایی کرد. در این مطالعه ضمن اشاره به میزان مصرف انرژی در جهان، لزوم جایگزینی انرژیهای فسیلی با انرژیهای پاک تجدید پذیر و آموزش تحلیلهای فنی اقتصادی در دانشگاه های کشور بیان شده و با کاربرد روش قیمت اگزرژی تولیدی، نتیجه حاصل از اعمال این روش روی سیکل نیروگاه خورشیدی شیراز و همچنین، نتایج موجود از اعمال این روش بر روی سیستم ترکیبی تولید توان و حرارت همزمان مطالعه و درسی با عنوان "طراحی سیستم های گرمایی" پیشنهاد شده است.

 بی شک، حرفه مهندسی سهم عمده ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشور داشته و دارد. در میان گروه های مختلف مهندسی، مهندسی مکانیک نقش ویژه ای در میان دست اندرکاران صنعت و فناوری ایفا می کند. تعامل این نقش با سایر گروه های مهندسی، با مدیران، با صاحبان صنعت، با اقتصاددانان، با تجار و بالاخره، با عموم مردم که مصرف کننده تولیدات صنعتی هستند، سبب شده است تا ارتقای کیفی و کمّی آموزشی آن همیشه مورد توجه سیاستگذاران علم و تکنولوژی قرار گیرد. با شکل گیری سه تکنولوژی برتر در زمان حاضر؛ یعنی نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و تکنولوژی اطلاعات از یک سو و مباحث محیط زیست، انرژی و رقابت پذیری از سوی دیگر همه مسئولان آموزشی را متوجه کرده است که شیوه های موجود آموزشی پاسخگوی تکنولوژی های جدید که با سرعت تغییر می کند نیست، بلکه آموزش مهندسی مکانیک باید بتواند خود را در این رقابت ملی و بین المللی تقویت و متناسب با نیازهای جامعه ملی و بین المللی هماهنگ کند. در این مقاله ضمن پرداختن به ویژگی ها، تکنولوژی ها و چشم اندازهای صنایع جدید و توسعه ارتباطات بین المللی، نمونه هایی از تغییر و تحول در آموزش مهندسی مکانیک و استراتژی های جدیدی که برای اصلاح آن صورت گرفته، ارائه شده است، با این امید که این تجربه ها بتواند در خدمت گروه های مهندسی مکانیک کشور برای ارتقای آموزش مهندسی مکانیک قرار گیرد.

 پژوهش و تحقیق در زمینه علوم مهندسی موتور توسعه فناوری و صنعتی شناخته شده است . از بارزترین بخش های جامعه که مهم ترین نقش را در ارتقای پژوهش و فناوری صنعتی دارند، دانشگاه ها و دانشکده های فنی و مهندسی هستند. در میان گروه های مختلف دانشجویی در دانشگاه ها، دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی به خصوص دانشجویان دوره های دکتری به دلیل توانایی های علمی بالا در زمینه های مختلف می توانند مهم ترین نیرو برای اجرای پژوهش های بنیادی و کاربردی و تولید دانش و فناوری های جدید در دانشگاه ها باشند. با توجه به عدم اطلاع دانشجویان دوره های تکمیلی از ابزارها و شیوه های جدید، کارآمد و انبوه اطلاعات علمی و فنی، آموزش آنها در ابتدای کار در زمینه روش های مختلف تحقیق توصیه می شود. برای جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه و کاربردی کردن هر چه بهتر نتایج به دست آمده از تحقیق، می توان با استفاده از سرمایه ها، امکانات و منابع آموزش های خاصی را برای این دسته از دانشجویان در ابتدای کار تدارک دید. در این مقاله سعی شده است تا ضمن بررسی روند افزایش چشمگیر تعداد دانشجویان دوره های دکترای مهندسی در کشور طی دهه گذشته، اهمیت پژوهش، لزوم آموزش روش تحقیق، طرق و روش آن و بعضی از فعالیت های مختلف انجام یافته ارائه شود. در این خصوص، درس روش تحقیق در چند کشور مطالعه و با توجه به شرایط فنی و صنعتی کشور سر فصل های روش تحقیق برای دوره دکترای مهندسی پیشنهاد شده است.

  تأکید اصلی سیاستگذاری علم و فناوری بر سه محور خلق دانش، انتشار دانش و بهره برداری از دانش است. اگر به سمت و سوی ارتقای علم و فناوری توجه شود، بی شک راه تولیدات فناوری از مسیر تولیدات علمی می گذرد. علم نیز با تولیدات علمی و به کارگیری فناوری های جدید متحول می شود و ضروری است که در این خصوص چگونگی رشد و توسعه این دو متناوباً بررسی و ارزیابی شود. برای هرکشوری ارزیابی توسعه علم و فناوری در ابعاد مختلف یکی از وظایف عمده سازمان ها و نهاد های سیاستگذار است که می تواند به روش های مختلفی از جمله مطالعات تطبیقی انجام شود. بررسی تطبیقی تجارب سایر کشورها به خصوص کشورهایی که طی سه دهه گذشته شرایط مشابهی با کشور ما داشته اند، می تواند موقعیت کشور را از نظر شاخص های اصلی تولید علم و فناوری تعیین کند و راه را برای هر گونه سیاستگذاری و برنامه ریزی آینده هموار سازد. در این مقاله تلاش شده است. تا ضمن مطالعه شاخص های اصلی تولید علم و فناوری در جهان، مقایسه تطبیقی از نظر تولیدات علمی در هر یک از زمینه های علوم مهندسی با کشور کره جنوبی که در شروع شرایط نسبتاً یکسانی با کشور ما داشته است، صورت گیرد. روند تولیدات علمی و ثبت اختراعات در سال های 1981 تا 2004 برای هر دو کشور هم برای هر یک از رشته های مهندسی و هم به صورت کلی برای علوم مهندسی مشخص و مقایسه شده است. در ادامه تولیدات علمی ایران در سال های 1981 تا 2003 با چند کشور دیگر منطقه با تاکید بر علوم مهندسی مقایسه و رشد تعداد محققان نیز ارزیابی شده است.

 یکی از مهم ترین ویژگی های جوامع پیشرفته امروزی دانش بنیانی شدن آنهاست. در چنین جوامعی بهره گیری از دانش و علم اساس کلیه فعالیت ها و تصمیم گیری هاست و از طرفی، هرگونه برنامه ریزی غالباً با توجه به توسعه پایدار طراحی و اجرا می شود. در الگوی توسعه پایدار هر کشور، توسعه صنعتی یکی از محورهای عمده و اساسی آن محسوب می شود. توسعه صنعتی به افزایش مهارت ها و قابلیت ها؛ یعنی توسعه علمی و فناوری وابسته است که مهندسان مجرب، مسئول، متعهد، وطن دوست،پزتلاش و کوشا و نیز اجرای پژوهش موتور محرکه آن محسوب می شوند. در این پژوهش تلاش شده است تا با توجه به نظام توسعه پایدار، سازمان های مسئول پیشبرد علم و فناوری در کشور مشخص و چگونگی تعامل آنها با یکدیگر، به خصوص با نظام مهندسی، با تأکید بر نهادینه شدن دانش و علم بر همه فعالیت ها، طرح ها و برنامه ها شرح داده شود. نظام ملی نوآوری به عنوان ساختاری مناسب برای هدفمند ساختن سیاست های کلان علم و تکنولوژی کشور شناسایی و بررسی و بر زمینه های مناسب برای پیاده سازی تفکرات علمی در عرضه دانش و تکنولوژی تأکید شده است. در نهایت، الگوی مفهومی سیاستگذاری توسعه علمی و فناوری برای خلق دانش، انتشار دانش و بهره برداری از دانش برای توسعه و ارتقای کشور با تکیه بر نظام نوآوری در حوزه مهندسی تدوین و ارائه شده است

هر جامعه ای از قشرها و گروه های مختلفی تشکیل شده است که مهندسان جزو قشر فرهیخته جامعه اند و نقش مؤثری در پیشرفت جامعه ایفا می کنند. با توجه به نقش مهندسان هر جامعه لزوم توجه این قشر به واقعیت ها و محدودیت های موجود در جامعه مانند مسائل فرهنگی، اقتصادی، مذهبی، زیست محیطی و حتی سیاسی در طراحی ها و فعالیت های صنعتی ضروری به نظر می رسد. در این مقاله ابتدا ویژگی های یک مهندس شاغل در صنعت با توجه به شرایط موجود در جامعه بیان شده و در ادامه نظر مهندسان ایرانی شاغل در صنعت در مورد کمبودهای موجود در دانشگاه ها به منظور تربیت مهندسان به روز و آشنا به شرایط حاکم آورده شده است. در نهایت، با توجه به تجربه های به دست آمده در کشورهای پیشرفته صنعتی راهکارهای مناسب برای پرورش مهندسان آشنا به واقعایات موجود در جامعه ارائه می شود.

مهندسان در دنیای صنعتی امروز از نظر مسئولیت، تعهد، خدمت و کار در جامعه از جایگاه ویژه ای برخوردارند و اگر همراه با تخصص های فنی و کاربردی، درایت، تفکر، اندیشه به معنی خرد داشته باشند و نیز قانونمندی، عدالت، حفظ منافع همگانی با تکیه بر باورهای انسانی و الهی؛ یعنی اخلاق را در عمل رعایت کنند، مقبولیت آنها ، پیشرفت آنها و ارزش آنها یقیناً در جامعه افزون می شود و در انجام دادن رسالت موفق تر خواهند بود. این نوشته برگرفته از سخنان بزرگان در باره شایستگی خرد و اخلاق است که برای دانش آوزختگان و به خصوص مهندسان در جهان کنونی نگاشته شده است.

اگر عملکرد مهندسان در جامعه به دو بخش فنی و رفتاری تقسیم شود، خصوصیات فنی به دانش، سطح علمی و تجربه بر می گردد و تصمیم گیری های اولیه در مورد اعمال و اجرای دانش به رفتار آنان متهی می شود. رفتار بر اصول، عقاید و تربیت فرد متکی است که آن را نیز در دو بخش حرفه ای و انسانی می توان بیان داشت. بخش حرفه ای به اجرای استانداردها و رعایت دستورالعمل ها و معیارهای فنی بستگی دارد و بخش انسانی به اصول فردی مبتنی بر اخلاق و ویژگی های شخصیتی معطوف می شود. در این نوشته به اهمیت توجه به اخلاق حسنه به عنوان یک فضیلت برای مهدنسان پرداخته شده است و معیارهاییی که در کشورهای صنعتی به عنوان اتیکز در مهندسی به کار می رود، ارائه شده است.

آموزش مهندسی به موازات تحولات فرهنگی و اجتماعی از یک سو و رشد علم و صنعت از سوی دیگر، هر ساله مورد بررسی و تجدید نظر قرا می گیرد و مطالب جدید اضافه و دروس دیگری از برنامه حذف می شود. با توجه به تعامل علم، عمل و فرهنگ با شرح وظایف جدید مهندسان در خصوص توسعه پایدار و تکیه بر حفظ محیط زیست، پرداختن به اهمیت و جایگاه حرفه مهندسی و آگاهی دانش آموختگان آن از ویژگی های جدید بسیار حایز اهمیت است. در این خصوص با آموزش درسی به نام حرفه مهندسی که بر اخلاق و اصول حاکم بر پایداری جامعه، محیط و روابط انسانی تکیه دارد، پیش بینی می شود که بنیادهای عملی و علمی مهندسان در وظایف متنوعی که پس از ورود به محیط کار پیدا می کنند تقویت و خدمات آنها با آگاهی بیشتر همراه و ارائه شود. در این مقاله ضمن پرداختن به دیدگاه دانش آموختگان، درس اخلاق مهندسی در چند کشور بررسی و بالاخره، محتوای درس اخلاق در حرفه مهندسی پیشنهاد می شود.