احمد صالحی کاخکی

احمد صالحی کاخکی

مدرک تحصیلی: هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان. نویسنده مسئول

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۳ مورد.
۱.

بازخوانی صحنه روایی مصور برروی بشقاب گلابه ای رنگارنگ منسوب به نیشابور بر پایه مطالعات قوم باستان شناسی

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ۸ بهار ۱۴۰۳ شماره ۲۷ 197 - 224

کلید واژه ها: سفال نیشابور گلابه ای رنگارنگ قوم باستان شناسی طلب باران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷ تعداد دانلود : ۵۵
مطالعه سفالینه های گلابه ای رنگارنگ به دلیل نقوش منحصربه فرد همواره موردتوجه پژوهشگران مختلف بوده است. طی چند دهه گذشته محققان با رویکردهای متفاوت نقوش سفالینه های فوق را مورد مطالعه قرار داده اند. باوجود پژوهش های صورت گرفته در راستای بازخوانی و تفسیر نقوش، هم چنان ابهامات و چالش ها به قوت خود باقی است. یکی از چالش های موجود در تفسیر نقوش سفالینه های گلابه ای رنگارنگ، صحنه روایی مصور برروی بشقابی ا ست که در موزه هنر «نلسون اتکینز» نگه داری می شود. پژوهشگران در پژوهش های خود با توجه به متون تاریخی برای تفسیر نقش بشقاب فوق نظرات ناهمگونی را ارائه کرده اند که گمان می رود تفاسیر آن ها دارای اشکالات اساسی است. این چنین به نظر می رسد که مطالعه متون تاریخی به تنهایی راه گشا برای تفسیر صحنه روایی فوق نیست و باید از مطالعات علوم میان رشته ای کمک گرفته شود، تا در پژوهشی مجزا و با استفاده از مطالعات قوم باستان شناسی صحنه روایی این ظرف مورد مطالعه و بازبینی قرار گیرد. نگارندگان در این پژوهش بر آن هستند تا با پیگیری کهن الگوها در بستر جغرافیای تولید سفالینه های گلابه ای رنگارنگ که دامنه مطالعات آن، خطه خراسان را دربر می گیرد، صحنه روایی بشقاب را موردمطالعه قرار دهند. برای نیل به این هدف، نگارندگان از مطالعات قوم باستان شناسی و مستندات تاریخی برای تفسیر آن بهره گرفته اند. روش پژوهش جستار پیشِ رو کتابخانه ای با رویکرد تاریخی، تحلیلی-تطبیقی است. درراستای هدف فوق، پرسش هایی نظیر: مفهوم صحنه روایی بشقاب گلابه ای رنگارنگ مورد بحث چیست؟ مطالعات قوم باستان شناسی تا چه حد در تفسیر صحنه روایی مصور برروی این ظرف قابل تطبیق است؟ مطرح شده است. برآیند حاصل از پژوهش تطبیقی مطالعات قوم باستان شناسی و مستندات تاریخی این ا ست که مضمون صحنه روایی منقوش بر بشقاب، مراسم آئینی طلب باران و آب از ایزد بانوی آناهیتا و تیشتر است که امروزه در خطه خراسان با تغییراتی در نحوه اجرای مراسم برگزار می گردد.
۲.

واکاوی مضامین پنهان در تصاویر نسخه خاوران نامه ابن حسام و متن نهج البلاغه و گفتمان های مؤثر در شکل گیری این نسخه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۲۹ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 55 - 66

کلید واژه ها: خاوران نامه ابن حسام تصویرسازی دوره تیموریان نگارگری فرهاد نقاش تحلیل گفتمان فوکو سیمای حضرت علی در نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۷
در این تحقیق، خاوران نامه ابن حسام خوسفی، اثری معتبر از دوره تیموریان و ترکمانان که تحت تأثیر مکتب نگارگری شیراز بوده، مورد بررسی قرار گرفته است. تمرکز اصلی تحقیق بر تفاوت های نمایش سیمای حضرت علی (ع) در نهج البلاغه و تصاویر خاوران نامه است.   در این مطالعه به منظور جواب به این پرسش ها که چرا و چگونه این تفاوت ها ایجاد شده و چه تأثیری از دین و سیاست در این تصویرسازی ها مشاهده می شود، از تحلیل کتابخانه ای، اسنادی، و تحلیل گفتمان انتقادی استفاده شده است.با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان و تحلیل های میشل فوکو، تحقیق به بررسی تأثیرات گفتمان های دینی، سیاسی و نگارگری قرن نهم هجری بر شکل گیری این نسخه پرداخته است. یافته ها نشان می دهد که چگونه تصاویر خاوران نامه به برساخت مفهوم یک قهرمان جنگ طلب منجر شده که با چهره تیمور و جانشینانش همخوانی دارد. این پژوهش نه تنها به فهم عمیق تری از تأثیرات متقابل هنر، دین و سیاست در دوره تیموریان کمک می کند، بلکه به بررسی نقش نگارگری در شکل گیری مفاهیم تاریخی و مذهبی می پردازد. این تحقیق علل مغایرت تصاویر و ابیات با سیمای آن حضرت در نهج البلاغه را از نظر گذرانده و علل و نحوه غیاب حلقه ی مفقوده (صلح، عدالت و مهربانی) در چهره ایشان را بررسی کرده است.
۳.

بررسی و بازخوانی انتقادی و تکمیلی کتیبه «مناره کرات» باخرز (تایباد) و تاریخ گذاری بنا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پیکره دوره ۱۳ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۶ 27 - 40

کلید واژه ها: کتیبه مناره کرات تایباد معماری غزنوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹ تعداد دانلود : ۴
مقدمه: «مناره یا میل کرات» واقع در روستای کرات از توابع شهرستان تایباد در استان خراسان رضوی ایران، ازجمله بناهای کهنی است که  در وضعیت خوبی بسر می برد. پژوهش هایی که به مناره کرات پرداخته اند، آنچه از کتیبه این مناره باقی مانده است، کامل قرائت نکرده اند و در برخی از آن ها متن کتیبه و تاریخ گذاری بنا با یکدیگر متفاوت است. سازمان میراث فرهنگی ایران این اثر را به شماره ۱۲۳ به ثبت رسانده و آن را متعلق به قرن 6 ه. ق می داند. پژوهش حاضر برای رفع اختلاف ها و ابهامات در متن کتیبه و تاریخ گذاری بنا درصدد پاسخ به این پرسش است که متن کتیبه این مناره و تاریخ ساخت آن چیست؟روش پژوهش: پژوهش حاضر به روش کیفی انجام شده است. در این پژوهش اطلاعات پیرامون مناره کرات، از طریق مطالعات میدانی در محل مناره و بررسی های تطبیقی با مناره های ساخته شده در بازه زمانی قرن چهارم تا ششم هجری قمری حوزه جغرافیایی خراسان و مراجعه به منابع تکمیلی و همچنین نقد و بررسی دستآوردهای پژوهشگران این حوزه به صورت کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده و به روش توصیفی و تحلیلی ارائه شده است.یافته ها: این پژوهش با خوانش و بازسازی قسمت های باقی مانده از کتیبه این بنا به روش دیجیتال و تطبیق محتوای آن با منابع تاریخی دریافته است که مناره کرات یک مناره مستقل و مربوط به قرن ۴ ه.ق و احتمالاً دوره حکومت غزنویان در ایران بوده است که به دستور «شیخ ابوبکر» در سال های قرن ۴ ه.ق، بر سر راه مواصلاتی خواف به باخرز، در بالای تپه ای در مجاورت روستای کرات، ساخته شده است. به واسطه خوانش کتیبه و کشف تاریخ ساخت، مناره کرات کهن ترین مناره تاریخ دار در ایران است.نتیجه گیری: با توجه به شرفه داشتن این مناره بر محیط پیرامون، به نظر می رسد کاربرد آن استراتژیک بوده که در کنار مجموعه ارسلان جاذب، دو اثر مربوط به دوره غزنوی هستند که در خاک امروز ایران واقع شده اند.
۴.

تأملی بر ساختار معماری و هویت تاریخی بنای آرامگاهی جوخواه

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ۷ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۲۵ ۱۹۱-۱۶۵

کلید واژه ها: آرامگاه معماری هویت تاریخی دوره میانی اسلامی جوخواه طبس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۳ تعداد دانلود : ۱۹۰
بناهای آرامگاهی یکی از مهم ترین گونه های معماری اسلامی هستند. مطالعه این گونه بنا در بستر جغرافیایی، درک و شناخت معناداری را از این آثار پیش روی ما قرار می دهد. منطقه وسیع طبس، باوجود دارا بودن ظرفیتی غنی از آثار تاریخی و فرهنگی فاخر و به دلیل مهجور بودن و شرایط سخت جغرافیایی، مورد کم توجهی مسئولان و باستان شناسان قرار دارد. در بررسی باستان شناختی بخش جوخواه طبس که در سال 1394ه .ش. انجام گرفت، بناهای متعددی ازجمله یک آرامگاه منفرد شناسایی شده که تاکنون مورد پژوهش قرار نگرفته است. در این پژوهش شیوه ساخت بنا با توجه به نحوه گنبدزنی، اجرای تاق ، نوع مصالح و نوع تزئینات به کار رفته، موردتوجه قرار گرفته است. تحقیق حاضر براساس هدف از نوع توصیفی-تحلیلی و ماهیت آن براساس رهیافت های تاریخی است. در این پژوهش روش یافته اندوزی ها بر پایه مطالعات میدانی و استناد به منابع کتابخانه ای انجام شده است. این پژوهش تلاش دارد، با تکیه بر یافته های باستان شناسی، مطالعات تطبیقی و هم چنین استناد به منابع مکتوب دوران اسلامی، به واکاوی هویت و تاریخ ساخت آرامگاه جوخواه طبس بپردازد. برآیند مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که الگوی ساخت این مقبره برگرفته از طرح مربع شکل، مانند بسیاری بناهای آرامگاهی در خراسان بزرگ طی سده های اولیه دوران اسلامی است. اگرچه با مقایسه داده های فرهنگی و عناصر ساخت مایه بنا با سایر آثار مشابه، می توان تاریخ ساخت آن را به اواخر سده ششم تا اوایل سده هفتم هجری قمری نسبت داد.
۵.

مقایسه نقوش هندسی ازاره های کاشی ابنیه دوره تیموری ایران با ازاره های موجود در نگاره های نسخ خطی مصور همزمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۲۸ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 85 - 96

کلید واژه ها: نقوش هندسی کاشی کاری ازاره دوره تیموری نسخ خطی مصور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۱ تعداد دانلود : ۸۹
همواره در ادوار مختلف تاریخی، تأثیر و تأثر بین هنرهای گوناگون آن عصر، دیده می شود. در دوره تیموری نیز مانند سایر مقاطع تاریخی، نقاط مشترک فراوانی بین تزیینات کاشی کاری، با هنرهای همزمان، به ویژه با نگاره های نسخ خطی مصور وجود دارد. با بررسی نگاره های دوره مذکور می توان برخی موارد مشترک را بین نقوش هندسی آن ها با ازاره های کاشی بناهای همزمان، مشاهده نمود. تطبیقِ نقوش هندسی ازاره های کاشی ابنیه تیموریان در ایران، با برخی از نگاره های نسخ خطی مصور همزمان، از لحاظ نوع گره ها، رنگ بندی لعاب و تزیینات موجود بر روی آن ها، هدف اصلی مقاله پیش رو است. بنابراین روش یافته اندوزی اطلاعات و داده ها، به شیوه اسنادی و مبتنی بر مشاهدات عینی است که با روش توصیفی–تحلیلی، صورت پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش عبارتند از: وجوه اشتراک از منظر نوع گره ها؛ نشان دهنده آن است که اغلب گره های به کاررفته در ابنیه این دوره، به ویژه گره «شش ضلعی منتظم»، قابل قیاس با گر ه های ازاره های بناهای موجود در نگاره های نسخ خطی مصور هم دوره است. علاوه براین رنگ بندی لعاب موجود در گره مذکور همانند ابنیه این دوره شامل رنگ فیروز ه ای و سبز یشمی (سبز تیره)، است. تزیینات طلاچسبان و وجود برخی از گل های چندپَر، نقاط اشتراک دیگری است که در کاشی های ازاره بناها و نسخ خطی مصور این عصر می توان دید.
۶.

گونه شناسی چاه و قنات در فارس دوران ساسانی و اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۲) 336 - 350

کلید واژه ها: Sassanid period Islamic Period well Qanat Water resources management دوره ساسانی دوره اسلامی چاه قنات مدیریت منابع آب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲ تعداد دانلود : ۲۳
آثار به جای مانده از نظام های مدیریتی انتقال آب برای شهرنشینی و در مقیاسی گسترده تر کشاورزی، نشان از اهمیت آب برای دولت ها و ساکنان فلات ایران دارد. در این سرزمین خشک و نیمه خشک، آبِ دائمی که بتواند در یک مدت زمان طولانی معضل آب را برای مصارف شهری و کشاورزی حل کند، اندک است. به نظر می رسد فنّاوری استفاده از قنات در مناطق خشک و پرآب، بهترین راه حل برای مبارزه با کم آبی و عبور از پستی و بلندی های زمین های هم جوار بوده است. گونه شناسی این فنّاوری در دوران ساسانی و اسلامی در ناحیه فارس از اهداف پژوهش حاضر است. اینکه تدابیر ساسانیان در خصوص تأمین و نظام مدیریت آب ازطریق حفر چاه و قنات، چگونه بوده است؟ با تغییر نظام سیاسی و دینی، پس از ورود اسلام به ایران، چه تغییراتی در مدیریت نظام انتقال آب به وسیله چاه و قنات به وجود آمد؟ مسائلی است که پژوهش حاضر در پی پاسخ به آن ها است. پژوهش پیش رو با رویکردی تاریخی – تطبیقی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای – میدانی به شیوه شناسی حفر چاه و قنات در دوران ساسانی و اسلامی می پردازد. ساسانیان برای آب و مدیریت آن توسط قنات ارزش فراوانی قائل بوده و از شیوه به خصوص خود در احداث آن بهره برده اند و با ورود اسلام به ایران این فنّاوری به شیوه دیگر، به حیات خود ادامه داده است.  
۷.

معرفی و مطالعه تحلیلی آرایه های معماری بقعه شیخ خلیفه خفر (با تأکید بر محراب کاشی آن موجود در موزه پارس شیراز)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۳ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۹۸) ۵۷۳-۵۵۰
تعداد بازدید : ۱۵۰ تعداد دانلود : ۱۴۰
بقعه شیخ خلیفه خفر به سبب داشتن معماری و آرایه های متعددی نظیر آرایه های سنگی، دیوارنگاره، آرایه های گچی و آرایه های کاشی به ویژه محراب کاشی آن، حائز اهمیت بسیار است؛ بنابراین پژوهش پیش رو به معرفی آرایه های معماری بقعه با تأکید بر محراب کاشی منحصر به فرد آن، محفوظ در موزه پارس شیراز می پردازد؛ از این رو یکی از اهداف این مقاله، شناسایی انواع آرایه های موجود در بقعه است. شناخت ویژگی های تزئینی محراب کاشی بقعه شیخ خلیفه خفر و همچنین مطالعه تطبیقی ساختار، نقوش و کتیبه های محراب با آرایه های کاشی مشابه خود، هدف دیگر پژوهش حاضر است. این پژوهش در پی پاسخگویی به پرسش های ذیل است: ویژگی های تزئینی بقعه شیخ خلیفه خفر و محراب کاشی آن کدام است. چه وجوه اشتراکی از لحاظ ساختار (شکل کلی)، نقوش و کتیبه های محراب کاشی بقعه، با آرایه های کاشی ابنیه دوره تیموری وجود دارد. روش یافته اندوزی بر پایه مطالعات میدانی و با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته که به روش تاریخی - تفسیری، به تحلیل داده های به دست آمده از نمونه مطالعاتی می پردازد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که ساختار و صورت ظاهری بنا، کاربرد سنگ های تراش، کاربرد گره «شش ضلعی منتظم» در ازاره، عناصر ختایی مشترک در آرایه های کاشی و دیوارنگاره، از موارد قابل مقایسه در معماری و آرایه های این بقعه با بسیاری از بناهای دوره تیموری است. ساختار یک طاق نمایی و فاقد ستون نما، وجود فرم/ تزئینی دالبُری یا کنگره ای در قسمت فوقانی محراب، کتیبه ثلث با کشیده های عمودی بلند و کشیده، ترکیب بندی و فرم سر اسلیمی و اسلیمی های تشکیل دهنده لچکی و... از جمله ویژگی های محراب کاشی بقعه است که با بسیاری از محراب ها و دیگر آرایه های کاشی عصر تیموری تشابه دارد.
۸.

علت های مرمت نادرست در کتیبه های نوشتاری بناهای دوران اسلامی ایران؛ برمبنای نظریه داده بنیاد

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ششم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۰ 343-327

کلید واژه ها: کتیبه های نوشتاری مرمت های نادرست نظریه داده بنیاد (گراندد تئوری) معماری دوران اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۸ تعداد دانلود : ۲۰۶
کتیبه نگاری در تزئینات بناهای دوران اسلامی، از قرون اولیه اسلامی تاکنون موردتوجه هنرمندان قرار گرفته است. کتیبه ها به مرور زمان و در اثر عوامل مختلف آسیب می بینند و نیاز به مرمت پیدا می کنند. با توجه به این که هرساله در کشور، حجم گسترده ای از عملیات مرمتی برروی آثار تاریخیِ آسیب دیده، ازجمله کتیبه ها انجام می شود. با بررسی های صورت گرفته دیده شد که در اکثر موارد مرمت های انجام شده، سلیقه ای و گاه نادرست است. برای رسیدن به مهم ترین علت های مرمت نادرست در کتیبه های نوشتاری از روش کیفی و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش نظریه داده بنیاد (گراندد تئوری) بهره برده شد؛ این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی است. داده ها ازطریق مشاهدات میدانی و مصاحبه با 12 نفر از افراد در ارتباط با مرمت کتیبه ها و به شیوه نمونه گیری هدف مند جمع آوری شد و داده ها تا زمان رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. نتایج پژوهش نشان داد که علاوه بر نبود معیار موافق با مبانی نظری مرمت، با توجه به مطرح بودن مقوله خط و خوشنویسی، عواملی مانند تجربه گرایی خودمدار، تنوع دیدگاه و عدم شناخت و آگاهی کتیبه نگار و استادکار سنتی از قوانین مرمتی و نبود دیدگاه هنری استادکار سنتی نسبت به وجوه مختلف کتیبه نگاری، سوق دهنده به مرمت های نادرست بوده و البته عدم برگزاری دوره های آموزشی ازطرف نهادهای متولی امر مرمت نیز دخیل بوده است؛ هم چنین تنوع رویکردها در مرمت کتیبه ها و عدم توجه به قواعد حاکم بر هنر کتیبه نگاری، به عنوان مهم ترین پیامدهای مرمت کتیبه ها به شمار می آید.
۹.

قلاع و دژهای دفاعی رستاق بلادشاپور از منظر جغرافیای سیاسی- اداری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۳ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۹۶) 63-42

کلید واژه ها: جغرافیای اداری ارجان بلادشاپور دژهای دفاعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۴ تعداد دانلود : ۱۷۰
بر اساس منابع جغرافیایی و تاریخی سده های نخستین و میانه اسلامی ، رستاق بلادشاپور به مرکزیت شهر جومه، در بخش شمال کوره ارجان واقع شده بود که موقعیت آن شهر، در محوطه ایدنک شهرستان کهگیلویه تعیین شده است . با وجود اشاره منابع مکتوب به وضعیت اقلیمی و موقعیت جغرافیایی این ناحیه، با رستاق های متعدد کوره شاپور و ارجان، حدود و ثغور این رستاق در متون و نقشه های تاریخی قرون نخستین و میانه اسلامی، چندان روشن نیست. هدف پژوهش حاضر، شناسایی استحکامات رستاق بلادشاپور، به منظور تعیین گستره جغرافیایی، سازمان دفاعی و اهمیت ژئوپلیتیک تاریخی این رستاق است؛ بنابراین، این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش ها برآمده است: ۱.شکل گیری و اهمیت سیاسی- نظامی رستاق بلادشاپور بر اساس استحکامات دفاعی منطقه به چه دوره ای برمی گردد؟ ۲.با توجه به بازه زمانی شکل گیری استحکامات دفاعی و منابع مکتوب سده های نخستین و میانه اسلامی، گستره جغرافیایی این رستاق، به چه میزان با منابع مکتوب قرون متأخر اسلامی مطابقت دارد؟ در این مقاله بر اساس بررسی منابع تاریخی و جغرافیایی و همچنین شواهد باستان شناختی، با رویکرد توصیفی- تاریخی به بررسی و تحلیل موضوع خواهیم پرداخت. نتایج یافته ها حاکی از آن است که دژ کوه های مستحکم مانند کمربندی دفاعی، اضلاع چهارگانه گستره جغرافیایی رستاق بلادشاپور را محافظت می کردند. همگونی سفال های شناسایی شده در این پژوهش و ساختارهای معماری برجای مانده مورد بررسی به روشنی گویای سکونت در این دژها، دست کم از پایان سده دوم هجری، هم زمان با حاکمیت گیلویه و نوادگان او تا پایان دوره سلجوقی بر این ناحیه کوهستانی شرق ارجان است. این دژها هم زمان با دوره سلجوقیان، با هجوم اسماعیلیان ویران شده اند و پس از آن، مورد غفلت حاکمیت سیاسی کوه گیلویه و بلادشاپور قرار گرفتند.
۱۰.

The Holy Shrine of Imamzadeh Qasim and Zayd in Azna, Lorestan, Iran

نویسنده:
منبع: Journal of Archaeology and Archaeometry, Volume ۱, Issue ۲, August ۲۰۲۲ 37 - 67

کلید واژه ها: Architecture decorations Azna Imamzadeh Qasem and Zeyd

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۳ تعداد دانلود : ۱۵۳
Iranian architecture, like its other cultural and civilizational aspects, is an issue that has always been discussed with the confusion of matter and form, and among these, tombs and holy shrines have a sublime place in Iranian-Islamic art and architectural decorations in Different periods of Islamic history have been a large part of the art of Islamic lands, especially Iran. In this regard, in order to identify the architectural elements and decorations of the building of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna in different historical periods, the answer to the research questions is: 1. What is the history of the historical building of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna? 2. What are the decorative additions and elements of this building in different periods? In this article, while paying attention to the visual values ​​of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna during different periods, in a descriptive-comparative method and with reference to library resources and based on field research and in part laboratory studies, the most significant components and decorative elements of Imamzadeh Qasem and Zeyd in Azna was introduced and examined. The result of research indicates that the elements and components of architecture and decoration in the building of Imamzadeh Qasem and Zeyd Azna as a living and expressive document of the periods; Ilkhanid, Timurid, Safavid and Qajar. In this research, an attempt has been made to explain the components and decorative elements of this building, which will be briefly discussed in this research.
۱۱.

نگاهی به مرمت های انجام شده در کتیبه های نوشتاری آثار معماری دوره اسلامی ایران از دیدگاه مبانی نظری مرمت و مبانی هنرهای تجسمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معماری اقلیم گرم و خشک سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۳ 23 - 39

کلید واژه ها: مرمت کتیبه های نوشتاری مبانی نظری مرمت مبانی هنرهای تجسمی معماری دوره اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۱۸۲
کتیبه و کتیبه نویسی در تزئینات بناهای دوره اسلامی به عنوان پیوند دهنده خط و معماری، از قرون اولیه اسلامی، مورد استفاده و توجه هنرمندان مسلمان قرار گرفته است و این هنر ماندگار، همچنان توسط هنرمندان تا به امروز اجرا می شود. بی گمان با گذشت زمان، آثار تاریخی، از جمله کتیبه ها، در معرض آسیب های مختلفی قرار می گیرند و این آثار ارزشمند، از منظرهای گوناگون زیبایی شناسی، اصالت، وحدت و یکپارچگی و خوانایی، دچار آسیب می شوند. هر ساله در کشور، عملیات مرمتی در حجم گسترده ای انجام می شود و کتیبه ها هم از این امر مستثنی نیستند. علی رغم اینکه کتیبه ها، بخش مهمی از میراث فرهنگی جهان محسوب می شوند و جزء مهم ترین مدارک برای پژوهش درباره آثار تاریخی به شمار می آیند، اما در بیشتر موارد مرمت کتیبه ها به صورت سلیقه ای و گاه نادرست انجام می شود. به همین دلیل تلاش شد تا نمونه هایی از مرمت های انجام شده بر روی کتیبه های نوشتاری، انتخاب و از دیدگاه مبانی نظری مرمت و مبانی هنرهای تجسمی، مورد بررسی قرار گیرد. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که مرمت اکثر کتیبه های نوشتاری، سلیقه ای بوده و توجهی به مبانی هنرهای تجسمی نشده و کتیبه زیبایی، یکپارچگی، خوانایی و اصالت خود را از دست داده است. از طرفی در مبانی نظری مرمت برای مرمت نواحی کمبود کتیبه های نوشتاری، معیاری وجود ندارد و نه تنها در ایران، بلکه در جوامع جهانی نیز به آن توجهی نشده است. بنابراین، ضرورت نگرش جدی به مسئله معیار موافق با مبانی نظری مرمت با توجه به مطرح بودن مقوله خط و خوشنویسی و رعایت مبانی هنرهای تجسمی در مرمت کتیبه های نوشتاری، دیده می شود. در مجموع به نظر می رسد مرمتگر هنگام مرمت نواحی کمبود در کتیبه ها باید علاوه بر توجه به مبانی نظری مرمت به مواردی مانند حفظ یکپارچگی، اصالت و ارزش های زیباشناختی، اصول دوازده گانه خوشنویسی، آشنایی با گونه های مختلف خط/قلم و مبانی هنرهای تجسمی، شناخت کامل داشته باشد. روش تحقیق این مقاله از نوع کیفی و توصیفی-تحلیلی، روش های یافته اندوزی، مشتمل بر مطالعات میدانی، رجوع به منابع متعدد و مطالعات کتابخانه ای بوده و از نظر هدف کاربردی است.
۱۲.

نظام دفع آب دشت فیروزآباد در دوران ساسانی و اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۲ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۹۳) 137-118

کلید واژه ها: انتقال آب دشت فیروزآباد دوره ساسانی قنات نظام دفع آب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۵ تعداد دانلود : ۱۲۴
فناوری انتقال آب نقش مهمی در شکل گیری و تداوم حیات مراکز شهرنشینی در دوره های مختلف داشته است. یکی از ویژگی های این فناوری، نظام دفع آب است که تاکنون چنان که باید و شاید بدان پرداخته نشده است. به نظر می رسد ساسانیان در این زمینه، بسیار تلاش کرده و نشان داده اند که این شیوه به عنوان یک زیرساخت، به چه میزان، تعیین کننده، مؤثر و حائز اهمیت برای دیگر شیوه های انتقال آب بوده است. بر همین اساس نگارندگان با توجه به بررسی های میدانی و پژوهش روی شیوه های انتقال آب در دشت فیروزآباد، با پرسش هایی روبه رو شدند. اینکه با توجه به ویژگی های جغرافیایی و زیست محیطی دشت فیروزآباد، چه تدابیری برای دفع آب های سطحی و زیرزمینی در دوران ساسانی و اسلامی در نظر گرفته شده بود؟ اجرای این نظام منسجم، چه تأثیری در شکل گیری و استمرار سکونت گاه ها و اقتصاد دشت فیروزآباد داشته است؟ رویکرد پژوهش تاریخی- توصیفی - تحلیلی است و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. مطالعه میدانی، گستره دشت فیروزآباد به مساحت ۲۷۶ کیلومترمربع را شامل می شود. در این گستره، تاسیسات آبی شامل رودخانه، چشمه، آبراه، قنات، پل بند، سیل بند، مسیل و بارش های سالانه بررسی و مطالعه شده است. این مطالعات روشن می کند که در دوره ساسانی نظام دفع آب یکی از عوامل بسیار مهم و تعیین کننده در شکل گیری زیرساخت و توسعه شهرنشینی و دیگر نظام ها و فناوری های انتقال آب در دشت فیروزآباد بوده است. سیاست های دقیق اتخاذ شده توسط ساکنان دشت تا قرن حاضر نگهداری و بهره برداری شده است. علاوه بر این نام های بومی که در این راستا به کار برده شده، بسیار مهم و قابل توجه است. مهم تر آنکه به دلایل شکل گیری شهر اردشیرخوره در بخش شرقی رودخانه پرداخته شده است. پژوهش حاضر به مدد یافته های باستان شناختی و مردم شناسی، شیوه های دفع آب این دشت را شناسایی و مزایای به کارگیری آن ها را معرفی کرده است.
۱۳.

معرفی و مکان یابی شهر کوهگیلویه در قرون میانه اسلامی

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال پنجم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۶ 158-137

کلید واژه ها: سکه ضرابخانه کوهگیلویه آق قویونلوها شهر تاریخی دهدشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴ تعداد دانلود : ۱۵۴
کوهگیلویه، یکی از شناخته ترین جای نام های دوران اسلامی، در جنوب غرب ایران است که نقش بسیار مهمی در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی این منطقه داشته است. بیش از هزار سال از ذکر نام کوهگیلویه در منابع تاریخی می گذرد، اما تاکنون هیچ گونه اشاره ای مبنی بر وجود شهری یا استقرارگاهی با نام کوهگیلویه نشده و همواره از آن به عنوان یک ناحیه یا منطقه جغرافیایی یاد شده است. کشفیات اخیر در شهر تاریخی دهدشت نشان می دهند که کوهگیلویه در قرون میانه اسلامی نه تنها یک محدوده جغرافیایی، بلکه مهم ترین مرکز شهری این منطقه بوده و از اهمیت سیاسی، نظامی، اقتصادی و حتی مذهبی برخوردار بوده است. این شواهد شامل گنجینه ای ارزشمند متشکل از 194 سکه تاریخی است که برروی تعدادی از آن ها شهر کوهگیلویه به عنوان محل ضرب این سکه ها حک شده است. قرارگیری شهر کوهگیلویه در زمره ضرابخانه های این دوره، نشان از اهمیت و جایگاه ویژه این شهر دارد که تاکنون ناشناخته باقی مانده است و از موقعیت جغرافیایی آن نیز اطلاعی در دست نیست. پرسش های این پژوهش در حول دو محور است؛ 1. سکه های مکشوف از شهر تاریخی دهدشت، به چه دوره ای تعلق دارند و در زمان کدام حاکمان ضرب شده اند؟ 2، موقعیت مکانی شهر تاریخی کوهگیلویه با کدام یک از محوطه های تاریخی هم خوانی دارد؟ بنابراین پژوهش حاضر با هدف مشخص نمودن دوره ضرب سکه های کشف شده و مکان یابی موقعیت جغرافیایی شهر کوهگیلویه به انجام رسیده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی و رویکرد آن تاریخی-تحلیلی است. مطالعات نشان می دهند که سکه های مذکور در دوره آق قویونلوها ضرب شده اند و ضرابخانه کوهگیلویه به عنوان یکی از فعال ترین و مهم ترین ضرابخانه های دوره آق قویونلوها و اتابکان لر بزرگ، با شهر تاریخی دهدشت، در شهرستان کوهگیلویه هم خوانی دارد که در روند تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی از دوره آق قویونلوها به دوره صفویه، به نام شهر دهدشت تغییر نام داده و در گذر زمان، نام کوهگیلویه غبار فراموشی گرفته و از یادها رفته است.
۱۴.

مطالعه جایگاه اشعار فارسی در سفال زرین فام سده های میانه کاشان (با نگاهی به آثار موزه آبگینه و سفالینه های ایران)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۱۳ بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۴) 63 - 82
تعداد بازدید : ۵۳۸ تعداد دانلود : ۴۳۶
در نیمه دوم سده ششم هجری قمری/ دوازدهم میلادی هم زمان با اوج گیری هنر و صنعت سفال سازی زرین فام، اشعار فارسی و کتیبه نویسی جایگاه مهمی در آرایش ظروف زرین فام ایفا می کند و هنرمندان سفالگر ضمن ترسیم انواع اشکال تزیینی، اشعار و نقوش نوشتاری را بر روی ظروف طراحی کرده اند. اشعار و نوشته ها که پیوندی نزدیک با ذوق و سلیقه شخصی، فرهنگ و ادبیات زمان خود دارند، نقش مهمی در طراحی ظروف زرین فام کاشان داشته اند که در مطالعات باستان شناسی کمتر بدان توجه و پرداخته شده است. مطالعه و بررسی این اشعار که بر مبنای ادبیات زمان خود ایجاد شده، افزون بر زیبایی، از جنبه ادبی و فرهنگی نیز حائز اهمیت است. در مقاله پیش رو به منظور شناخت هرچه بهتر مفاهیم، اشعار و کتیبه های سفالینه های زرین فام دوران سلجوقی و ایلخانی منسوب به کاشان، به مطالعه هشت نمونه از سفالینه های زرین فام این سده ها که در موزه آبگینه و سفالینه های ایران نگهداری می شوند پرداخته شده است. پرسش های تحقیق حاضر عبارت اند از: ۱. آیا ارتباطی میان محتوای اشعار و کتیبه ها با نوع تزیینات آن ها وجود دارد؟ 2. محتوای غالب این نوشته ها کدام است؟ با پاسخ به این پرسش ها گامی در راستای اهداف مقاله که بررسی تعامل و پیوستگی شعرنویسی، با سفال زرین فام سده های میانی کاشان و دسته بندی محتوایی اشعار و کتیبه های آن هاست برداشته شده است. نتایج این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و بر اساس منابع مکتوب انجام شده، حاکی از آن است که نوشتار نقش اساسی در تزیین بخشی از ظروف زرین فام کاشان داشته است. همچنین کتیبه ها و اشعار سفالینه های مورد مطالعه حاوی جملات دعایی برای صاحب ظرف و اغلب دارای محتوایی عاشقانه ا ند.
۱۵.

مطالعه و تحلیل عوامل شکل گیری، کارکرد و اهمیت قلاع و دژهای دفاعی کوره اَرجان از صدر اسلام تا پایان سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال چهارم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۱) 79 - 114

کلید واژه ها: کوره ارجان کوه گیلویه جغرافیای اداری استحکامات اسماعیلیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۴ تعداد دانلود : ۳۹۰
جایگاه استراتژیک کوره اَرجان در جنوب غربی ایران طی دوره ساسانی تا پایان سلجوقی، منجر به شکل گیری قلاع زیادی در این منطقه گردید. بررسی قلعه های تاریخی کوره اَرجان به منظور شناخت جایگاه و کارکرد آن ها در جغرافیای سیاسی _ اداری، عوامل مؤثّر بر شکل گیری و پراکنش، پی بردن به موقعیت معابر و پهنه های ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیکِ منطقه، از مهم ترین اهداف این پژوهش است. پژوهش پیش رو بر این فرض استوار است که با توجه به موقعیت جغرافیایی کوره ارجان و ارتباط آن با بنادر ساحلی خلیج فارس و مراکز حکومتی فارس و اصفهان، این منطقه از نظام منسجمی از قلاع و دژهای دفاعی، برخوردار بوده است. نتایج این پژوهش با بهره گیری از منابع تاریخی، بررسی میدانی باستان شناختی و روش توصیفی  تحلیلی حاصل شده است. تحلیلِ موقعیتیِ پراکنشِ قلاع نشان می دهد به ترتیب، تنگه های ارتباطی، گردکوه های طبیعی، درّه های کوهستانی و تپه ماهورهای منطقه، در موقعیت گزینی آن ها تأثیر بسزایی داشته است. کارکرد چندگانه استحکاماتِ این کوره در ابعاد مختلفی چون حفاظت از منابع زیستی، سازه های مرتبط با کشاورزی، حفاظت از مراکز جمعیتی و راه های ارتباطی بوده است. بررسی و مطالعه این قلاع در جهت تبیین مسائل مهمی چون شناخت شبکه قلاع اسماعیلی این کوره، اهمیت زیادی دارد.
۱۶.

معرفی و گونه شناسی تزیینات هندسی در آرایه های معماری گنبد سلطانیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معماری ایران بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۷ 165-178

کلید واژه ها: گنبد سلطانیه دوره ایلخانی تزیینات هندسی آرایه های معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۶ تعداد دانلود : ۱۳۱۵
گنبد سلطانیه یکی از مهم ترین بناهای تاریخی دوره ایلخانی در ایران، دارای پلان هشت ضلعی، هشت مناره و سه بخش گنبدخانه، تربت خانه و سرداب است که با تزیینات متعدد کاشی کاری، گچ بری، آجرکاری و... آراسته شده است. یکی از انواع تزیینات شاخص در آرایه های معماری این بنا، تزیینات هندسی است که به تنهایی و گاه در تلفیق با سایر نقوش یا کتیبه ها از آن ها استفاده شده است. این پژوهش با هدف معرفی انواع تزیینات هندسی به کاررفته در آرایه های معماری گنبد سلطانیه و گونه شناسی این تزیینات شکل گرفته است. در راستای دستیابی به این هدف، پرسش اصلی این مقاله به تزیینات هندسی موجود در آرایه های معماری گنبد سلطانیه و معرفی گونه های شاخص تزیینات هندسی در این بنا اختصاص دارد. روش یافته اندوزی بر اساس پژوهشی میدانی (عکاسی) و با استناد به منابع مکتوب انجام شده که روشی توصیفی تحلیلی دارد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که کاربرد تزیینات هندسی از جایگاه بسیار مهمی در تزیینات گنبد سلطانیه برخوردار است به نحوی که تقریباً در تمامی قسمت های بنا از قبیل طاق ها، سطوح دیوارها و...، می توان به نمونه های متنوعی دست یافت. این تزیینات عمدتاً شامل گره های پُرکاری است که تلفیق این گره ها با تزیینات گیاهی و کتیبه ها و همچنین کاربرد تکنیک های اجرایی متنوع بر پیچیدگی، تنوع و زیبایی آن ها می افزاید. بیشترین درصد را گره هایی بر پایه عدد مبنای شش، هشت، ده و دوازده، به خود اختصاص داده که از بداعت و گستردگی فراوانی برخوردار است. همچنین سنت تبدیل گره ها (تبدیل گره کُند به تُند)، یکی از گونه های مهم موجود در تزیینات هندسی این بنا به شمار می رود.
۱۷.

بازشناسی (زمان و مکان تولید) تنگ زرین فام منسوب به کاشان کاخ اختصاصی نیاوران بر اساس نظریه سبک شناسی سفال زرین فام الیور واتسون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۱۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۵) 31 - 44
تعداد بازدید : ۳۳۸ تعداد دانلود : ۲۲۲
سفالینه های زرین فام از جمله آثار سفالی در ایران است که در طی سده های ششم و هفتم هجری قمری در مراکز مختلفی در شهرهای کاشان، ری، ساوه، سلطان آباد و تخت سلیمان تولید شده اند. این آثار دارای فرم های مختلفی هستند. عدم تاریخ گذاری دقیق و مبهم بودن مکان ساخت از جمله عواملی است که همواره درک چنین آثاری را با دشواری همراه کرده است. این مقاله بر آن است که گاه نگاری تنگ زرین فام موجود در کاخ اختصاصی مجموعه فرهنگی- تاریخی نیاوران را با رویکرد تطبیقی و انجام مطالعات کتابخانه ای مطالعه و تبیین کند. روش انجام این پژوهش، توصیفی تاریخی است و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته و اهدافی همچون دستیابی به تاریخ دقیق تر، شناسایی محل ساخت و درک سبک تولیدی برای این تنگ را دنبال می کند. ازاین رو نخست، این ظرف مستند نگاری و سپس به توصیف اجزا و شناسایی نقش مایه ها پرداخته شده است. پس از آن از طریق مطالعه تطبیقی با آثار تاریخ دار، با مراجعه به منابع کتابخانه ای و با تکیه بر چهارچوب سبک شناسی1 الیور واتسون2، تاریخ گذاری و مکان ساخت این اثر واکاوی شده است. ازاین رو سه پرسش اصلی این پژوهش از این قرار است که تنگ زرین فام (صُراحی) کاخ موزه نیاوران مربوط به چه مقطع زمانی است؟ مرکز ساخت آن کجا بوده است و بر اساس کدام یک از سبک های شناخته شده تولید سفال زرین فام ساخته شده است؟ نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که محل تولید این تنگ کاشان بوده و در اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم هجری قمری بر اساس سبک درشت نقش3 تولید شده است.
۱۸.

تحلیلی بر نقش زلزله در متروک سازی استقرار های شاخص دشت میمه (اصفهان) در صدر اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال سی ام پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۷ (پیاپی ۱۳۷) 31 - 60

کلید واژه ها: باستان لرزه شناسی متون تاریخی محوطه های تاریخی دشت میمه اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۷ تعداد دانلود : ۴۰۴
زلزله خیز بودن ایران، در طول تاریخ باعث تخریب بسیاری از استقرارها و شهرها شده است؛ تا جایی که متون تاریخی- جغرافیایی نیز به این موضوع پرداخته اند. طبق این متون، در بعضی موارد به سبب آسیب های فراوان وارده و تخریب کلی شهر، امکان از نو ساختن و یا ادامه بقای آن استقرار در همان مکان وجود نداشته؛ به همین دلیل بازماندگان این زلزله های ویرانگر به ناچار در نزدیکی استقرار ویران شده و در پیوند با عوامل حیاطی که هر شهری به آنها وابستگی داشته است، استقراری جدید را ساخته اند. از نمونه های بارز این گونه استقرارها، استقرارهای دشت میمه استان اصفهان نظیر رباط آغا کمال، ازان، میمه، وزوان و جوشقان قالی است که همه آنها در یک بازه زمانی به علت زلزله های ویرانگری که در سده های آغازین اسلامی رخ داده بود، متروک شدند و دوباره در پیوند با استقرارِ تخریب شده، استقرار جدیدی ساخته شده است. هدف از مطالعه حاضر، بررسی نقش زلزله در متروک سازی استقرار های تاریخی این دشت، بر پایه تحقیقات میدانی و کتابخانه ای است. اصلی ترین سؤال پژوهش این است که چرا استقرار های شاخص دشت میمه در صدر اسلام در یک بازه زمانی مشابه به ناگاه متروک شده و استقرار جدیدی در پیوند با آنها ساخته شده است؟ فرضیه مطرح شده آنچنان که متون تاریخی و شواهد میدانی نشان می دهد، زمین لرزه یا زمین لرزه هایی است که در اواسط قرن سوم قمری رخ داده و محدوده مورد مطالعه را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
۱۹.

مستندنگاری سفال های گلابه ای منقوش رنگارنگ روی زمینه سفید(نمونه موردی موزه بنیاد مستضعفان تهران)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۷ 4 - 22

کلید واژه ها: سفال گلابه ای منقوش رنگارنگ روی زمینه سفید موزه بنیاد مستضعفان تهران شمال و شمال شرق ایران سده های سوم تا پنجم هجری قمری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۴ تعداد دانلود : ۱۸۷
از داده های مهم در باستان شناسی اشیای سفالی است که ماندگاری و پایداری مناسبی دارند. اشیای سفالی با ویژگی های خاص خود، داده های فرهنگی بسیار با ارزشی محسوب م یشوند که در معرفی فرهنگ و هنر جامعه نقش بسزایی دارند. در همین راستا به معرفی تعداد شش نمونه از ظروف سفالی گلابه ای منقوش رنگارنگ روی زمینه سفید که در خزانه موزه بنیاد مستضعفان تهران نگهداری م یشود و از حفاری های غیرعلمی به دست آمده است، م یپردازیم. در موزه ها و مجموعه های مختلف دنیا نمون ههایی از سفال گلابه ای منقوش رنگارنگ روی زمینه سفید وجود دارد که برخی از آن ها شناسنام هدار و برخی تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است، در این پژوهش نخست مستندنگاری )ترسیم فنی و عکسبرداری( انجام شد، سپس با گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و با مراجعه به سایت موزه ها به روش توصیفی- تطبیقی ظروف سفالی گلابه ای منقوش رنگارنگ روی زمینه سفید واقع در خزانه موزه بنیاد مستضعفان تهران با نمونه های شناسنام هدار در سایر مجموعه ها و موز هها تطبیق داده و گاهنگاری شد. هدف از این پژوهش معرفی، مستندنگاری، گاهنگاری و شناسایی مراکز احتمالی ساخت این ظروف است و پاسخ به این پرسش اساسی مدنظر است که؛ تاریخ و مراکز احتمالی ساخت این ظروف سفالی کی و کجاست؟ با مقایسه و گاهنگاری های انجام شده، دستاورد بررسی های انجام شده چنین بوده است که ظروف سفالی مورد مطالعه احتمالاً از تولیدات شمال )ساری( و شمال شرق )نیشابور و سمرقند( ایران و در طول سده های سوم تا پنجم هجری قمری تولید شده است.
۲۰.

نقش و عملکرد ظروف سفالی عصارخانه های استان اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش هنر سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۷ ۵۹-۴۷

کلید واژه ها: عصارخانه استان اصفهان سفال محلی خمره های بزرگ ظروف ذخیره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۹ تعداد دانلود : ۲۸۵
عصارخانه به عنوان یکی از مراکز صنعتی مهم در شهرهای بزرگ، از گذشته تا کنون، دارای ابعاد مختلفی است که در آن محیط کالبدی، ابزار و ادوات و دانش و علوم مرتبط با این صنعت، دست به دست هم داده تا محصولاتی از عصاره دانه های روغنی با چندین کاربرد تولید شوند. از آنجایی که تولید محصولات روغنی نیازمند زمان طولانی و نیروی کارآمد بوده و طی مراحلی طاقت فرسا حاصل می شده است، بنابراین، محصولاتی ارزشمند و نیازمند شرایط و وسایل نگهداری مناسب بوده اند. در این راستا، با توجه به نقش بسزایی که ظروف سفالی در عصارخانه ها داشته اند، پژوهش پیش رو جهت پاسخ گویی به این سؤالات انجام گرفته است؛ 1. ویژگی ظروف سفالی عصارخانه ها چیست؟ 2. ظروف سفالی در عصارخانه ها چه نقش و کاربردی داشته اند؟ 3. در طبقه بندی سفالینه ها، ظروف عصارخانه در کدام دسته قرار می گیرند؟ پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تاریخی و با تکیه بر منابع مکتوب و مشاهده تعدادی عصارخانه در استان اصفهان، ضمن برشمردن ویژگی های ظروف عصارخانه ها به ویژه سفال ها و خمره های بزرگ حمل و ذخیره روغن، اشاره ای نیز به نمونه های مشابه این ظروف از گذشته تا کنون داشته است. نتیجه پژوهش چنین حاصل آمد که ظروف سفالی عصارخانه ها، دارای ویژگی هایی همچون نوع متفاوت لعاب، شکل و اندازه و خصوصاً کاربردهای متنوع در قسمت های مختلف عصارخانه هستند؛ به گونه ای که برخی جهت روغن گیری، داخل زمین و برخی جهت نگهداری، درون دیوارها جای گذاری می شده و برخی، ظروف ذخیره و حمل روغن بوده اند. بنابراین این ظروف، نوع خاصی از ظروف سفالی بوده که فقط برای مجموعه های کارگاهی تولید می شده و می توانند به عنوان سفالینه های محلی برای مجموعه های کارگاهی معرفی شوند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان