مهدی شقاقی

فناوری اطلاعات به عنوان ابزار و بستر توسعه، در عرصه رقابت جهانی برای سازمانها و مؤسسات وابسته به آنها از جمله کتابخانه ها، دارای مزایای بیشماری است. امروزه تمامی صنایع به نوعی در معرض تحولات این فناوری واقع شده اند. مایکل پورتر اندیشمند حوزه ی کسب و کار در سال 1985 مدل زنجیره ارزش را ارائه داد. طبق این مدل فعالیت های دخیل در سازمان های تولیدی را میتوان به دو بخش فعالیت های اصلی و فعالیت های پشتیبانی تقسیم نمود. فعالیت های اصلی، فعالیت هایی هستند که اصطلاحاً ارزش افزا نامیده میشوند. مدیران کتابخانه های تخصصی نیز با توجه به اهمیت این بخش به عنوان یکی از ارکان پیشرفت اقتصادی سازمان های تولیدی به دنبال افزایش بهره وری در فعالیت های خود با استفاده از فناوری اطلاعات شده اند. در این مقاله به همراه تعمیم فعالیت های کتابخانه های تخصصی به پنج فعالیت اصلی مدل پورتر، اثرات فناوری اطلاعات بر هر یک از فعالیت های زنجیره ی اصلی را بررسی مینماییم.

هدف: هدف بررسی حاضر، تحلیل نظریه های مطرح در حوزه کارکردهای اجتماعی رسانه های ارتباطی از جمله کتابخانه های عمومی است و سپس، تبیین و تعمیم نظریه ای است که از تناسب بهتری با کتابخانه های عمومی برخوردار است. در این تحلیل، کتابخانه های عمومی با توجه به جایگاه و کارکردهایشان، به مثابه رسانه های ارتباطی تبیین شده اند. روش: پژوهش حاضر با کمک روش فراتحلیل در پی کندوکاوِ نظریه های مطرح در حوزه رسانه های ارتباطی برای رسیدن به یک نظریه مطلوب وکاربست آن برای نهادهای رسانه ای مانند کتابخانه های عمومی است. به علاوه، در این تحلیل برای ارائه شواهد لازم، از روش سندی نیز استفاده شده است. یافته ها: یافته های این تحلیل نشان داد که هیچیک از نظریه های جامعه توده وار، نظریه کارکردی رسانه ها، نظریه جبر فن آوری، نظریه مارکسیستی و زیرمجموعه های آن، و نظریه اجتماعی-فرهنگی به لحاظ شرایط بومی کتابخانه های عمومی در ایران و وجود نظریه های جدید جریان اطلاعات بین الملل، قابل انطباق با کتابخانه های عمومی جمهوری اسلامی ایران نیستند و صرفاً نظریه همگرا می تواند به مثابه یک الگوی «وحدت گرا- رهایی بخش» در جریان اطلاعات جهانی، برای کارکرد اجتماعی کتابخانه های عمومی به منزله نهادی ارتباطی رسانه ای مطرح باشد. به علاوه، عناصر این نظریه نیز با مقتضای کتابخانه های عمومی به تفصیل بیان شده است. اصالت/ارزش: از آنجا که اَبعاد نظری مباحث حوزه کتابخانه ها و از جمله کتابخانه های عمومی در سطوح ملی و بین المللی تا حدود زیادی مغفول مانده است، مقاله حاضر با نگاه جدیدی که به کتابخانه های عمومی دارد، قصد دارد با تحلیل نظریات رسانه های ارتباطی، الگوی مناسبی برای کارکرد اجتماعی کتابخانه های عمومی بیابد.

در این نوشتار با بیان رهیافت های نظری که بن مایه های معرفت-روش شناختیِ نحو ه ی مواجهه و تفسیر پدیدارهای اجتماعی را توضیح میدهد، با اتخاذ رهیافت ساخت گرایی اجتماعی که جان مایه ی آن با اثر معروف پیتر برگر و توماس لاکمن به اوج خود رسید و تلفیق وجوه مشترک آن با سایر رهیافت های تفسیری و با عنایت به زمینه هایی از مباحث زبانشناختی اجتماعی و با استفاده از روش سندی، کارکرد کتابخانه های عمومی در چگونگی ساخت سازه های مطلوبی چون هویت ملی، خودباوری، وحدت ملی، اجتناب از غربزدگی، و ... جهت اتخاذ و تعیین موقعیت استرات ژیک کتابخانه های عمومی برای سیاست گذاری در این حوزه بیان شده است.

هدف:در این پژوهش به بررسی آرای آرشیویست های آرشیو مرکزی و بخش تولید اطلاعات سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی پرداخته شده است. روش: از روش پیمایشی استفاده شده است. نظرات 29 نفر از جمع 40 نفری 5/72 درصد از کل بررسی گردید و برای گردآوری اطلاعات نیز از پرسشنامه استفاده شده است. یافته ها: آموزش های ضمن خدمت ضرورت دارد و حدود 80 درصد آن ها ضرورت آن را زیاد عنوان کردند. موضوعات عمدة دوره های آموزشی قبلی مربوط به آموزش نرم افزارهای اداری و زبان انگلیسی بوده است و سودمندی این دوره ها نیز متوسط ارزیابی گردید. اکثر آن ها (6/58 درصا) اظهار کردند که برای ارزیابی شرکتکنندگان، برگزاری آزمون و صدور مدرک ضروری است. آرشیویست ها خاطر نشان ساختند که میبایست به مباحث جدید حوزه آرشیو مثل سواد اطلاعاتی، نرم افزارهای اداری، و نمایه سازی و چکیده نویسی توجه بیشتری شود و در کنار آن مهارت های کامپیوتر و شبکه میبایست مورد تأکید قرار گیرد. اکثر آن ها (میانگین رتبه 43/1) آموزش درون سازمانی را به عنوان شکل برتر و کارگاه های آموزشی را به مثابه قالب برتر برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت برگزیدند (06/62 درصد). تناسب موضوعات مورد تدریس با نیاز آرشیویست ها به عنوان نقطه قوت و مناسب نبودن زمان و مکان تشکیل دوره ها به عنوان نقاط ضعف دوره های قبلی یاد شد.

هدف: هدف این پژوهش بررسی نقش مؤلفه های استرس شغلی و انتظار از شغل در نحوه اتخاذ راهبردهای مدیریت تعارض در میان کتابداران است. روش: روش پژوهش حاضر پیمایشی و از نوع تحلیل هبستگی است. در پژوهش حاضر به روش نمونه گیری تصادفی ساده تعداد 115 نفر به عنوان گروه نمونه از میان کتابداران کتابخانه های عمومی کشور انتخاب شد و پرسشنامه های منابع استرس (هلریگل و اسلوکام)، انتظار از شغل (لازیر)، و مدیریت تعارض (پوتنام و ویلسون) به وسیله آن ها تکمیل گردید و داده ها به کمک آزمون t مستقل، آزمون معناداری ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه (گام به گام) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: یافته ها نشان داد که در میان کتابداران، مؤلفه های مربوط به منابع استرس با راهبردهای مدیریت تعارض رابطه معنادار دارند. همچنین یافته ها حکایت از رابطه معنادار میان عوامل نگهدارنده با راهبرد راه حل گرایی و رابطه معنادار معکوس سابقه کار با راهبرد رقابت دارد. همچنین تفاوت کتابداران دارای تحصیلات کتابداری با کتابداران فارغ التحصیل سایر رشته ها از نظر راهبرد اتخاذی مورد بررسی قرار گرفته است. اصالت/ارزش: پژوهش حاضر میتواند دستمایه خوبی در خصوص اتخاذ بهترین رویکردها جهت نیل به مناسب ترین راهبردهای مدیریت تعارض (که می توان از راهبرد راه حل گرایی نام برد) ارائه دهد و نقش و تأثیر ویژگی های جمعیت شناختی، میزان استرس، و توقع افراد از شغل را در اتخاذ این راهبردها نشان دهد.

هدف از پژوهش حاضر، کشف رابطه میان مآخذ و متون پایان نامه های نگاشته شده در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی است. رویکردهای تحلیل افقی در تحلیلهای استنادی، بیانگر این مطلب است متونی که مآخذ مشترک دارند، در حوزه ها و موضوعات مشابهی نگاشته شده اند. این پژوهش قصد دارد آشکار سازد در پایان نامه هایی که موضوع مشابه دارند، چقدر اشتراک مآخذ وجود دارد و آیا درجه اشتراک مآخذ بر درجه شباهت موضوعی صحّه میگذارد؟ بدین منظور، از دسته بندی موضوعی چکیده پایان نامه های کتابداری و اطلاع رسانی استفاده و دسته موضوعی خاصی از پایان نامه های نگاشته شده در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی به عنوان جامعه پژوهش، انتخاب شد. درجه شباهت موضوعی در پایان نامه های مورد بررسی، از روی شباهت کلیدواژه های عنوان و شباهتهای استنادی این پایان نامه ها از طریق میزان اشتراک آنها در مآخذشان سنجیده شده است. بررسیهای انجام شده در این تحقیق نشان داد پایان نامه هایی که در مآخذ بیشتری با هم مشترک بودند، شباهتهای موضوعی کمتری از خود نشان میدادند.

هدف: نوشته حاضر سعی دارد تا تبیین کند که خواندن عملی دیالکتیکی است. برای این کار، ضمن اشاره به مفهوم دیالکتیک در دوره باستان و با نگرشی به مفاهیم انسان، جهان، علم، زبان، و فهم، به بحث در مورد شأن دیالکتیکی خواندن پرداخته شده است. روش: در نوشته حاضر، رهیافت تحلیل مفهومی بهکار گرفته شده است. این رهیافت که بیشتر در نوشته های تحلیلی و نظری کاربرد دارد، با تحلیل و بررسی آراء و نظرات درباره یک موضوع خاص، نقطه نظر و تفکر خاصی را بهعنوان نقطه عزیمت تحلیل انتخاب میکند و از آن رهگذر، به واکاوی مفهوم و بحث در آن موضوع میپردازد. همچنین برای تبیین مفهوم دیالکتیکی خواندن، از پدیدارشناسی هایدگر و فهم دیالکتیکی گادامر بهعنوان نقطه عزیمت بهره گرفته شده است. یافتهها: از مقایسه عمل خواندن در دوره پیشامدرن و دوره مدرن، چنین برمیآید که خواندن در دنیای امروز امری دوگانه انگار (مبتنی بر تقابل سوژه/ابژه)، تصویرگرا و تکگو است. این در حالی است که نوشته در دوران باستان و قرون وسطی چنین شأنی نداشته و بیشتر به آن بهعنوان سخن مولف غایب نگریسته میشد که در غیاب وی باید با گفتههای وی به همسخنی پرداخت و کتاب را هضم نمود. رویکرد تکگویانه نسبت به متن که ارمغان دنیای جدید است، مانع هر گونه فهم و ارتباط صحیح انسان با جهان متن شده است. فهم بهعنوان پیششرط عمل خواندن، واقعهای خارج از اختیار انسان و کنترل روششناسانه است. واقعه خواندن تاریخمند است که ریشه در سنت دارد و از همسخنی و گفتوگوی انسان با متن و امتزاج افق متن و خواننده حاصل میشود. اصالت/ارزش: بداعت نوشته حاضر در گستردن افق معنایی دیگری در مورد عمل خواندن، در شرایطی است که پارادایم روانشناختی، حاکم بر محیط خواندن و عمل خواندن است. امروزه نوشته های بسیاری با عنوان تکنیکهای مطالعه، سنجش مطالعه، روشهای مطالعه و یادگیری، و ... در گوشه و کنار مشاهده میکنیم که کتاب را شیئی تحت انقیاد و کنترل ذهن انسان تلقی میکند و این پیشفرض را میپروراند که با کنترل عمل خواندن به کمک روشی که توصیه می کند، میتوان به فهم دست یافت. در نوشته حاضر استدلال می شود که فهم اساساً با گشودگی، همسخنی و گفتوگو با متن حاصل میشود نه با تفوق و سیادت روششناسانه بر آن.

در این مقاله شیوه‌های تدوین و ساخت اصطلاحنامه‌های پیوسته (آنلاین) از دو رویکرد کلی‌ـ ساخت اصطلاحنامه به کمک رایانه، و ساخت رایانه‌ای اصطلاحنامه‌ـ مورد بررسی قرار گرفته است. در بحث مربوط به ساخت اصطلاحنامة پیوسته به کمک رایانه، استفاده از موتور استدلال‌گر برای تعیین روابط اصطلاحنامه‌ای و نیز رویکرد ذهنی برای ساخت اصطلاحنامه‌های پیوسته مورد مطالعه قرار گرفته و مراحل عمل‌گرایانه برای ساخت اصطلاحنامة پیوسته بررسی شده است. در رویکرد رایانه‌ای برای ساخت اصطلاحنامه‌های پیوسته، روش‌های متنی، روش‌های برگرفته از سلسله‌مراتب ورد نت، خوشه‌بندی، و روش‌های نقشة خودسامان بررسی شده است.

مقاله حاضر قصد دارد که با جستجوی ریشه های هستی شناختی نظریه اخلاق اطلاعات فلوریدی، فهم عمیق تری را در باب پیش فرض های آن در باب خدا، انسان و جهان به دست دهد. روش این مقاله، سندی (Documentary Research) و رویکرد آن تحلیل مفهومی (Conceptual Analysis) است. برای باز کردن یک مفهوم یا ارائه تحلیل های بدیل درباره آن، با استفاده از روش سندی مستندات اصلی که پایه استدلال هستند، جمع آوری کرده و با تکیه بر آنها، مفاهیم موجود تحلیل و نقد، و مفاهیم جدید بسط داده می شوند. بنیادهای هستی شناسانه نظریه اخلاق اطلاعات فلوریدی در کنار اینکه بر پایه ارزش ذاتی موجودات بنا شده است، ابژه محور و هستی محور می باشد و نگاه حداقلی به حق «بودن» به مثابه حق پایه هر موجود دارد و این نگاه هستی شناسانه بر پایه نظریه معرفت شناختی رئالیسم ساختاری اطلاعات و نیز برداشت وی از مفهوم «شرور» به مثابه آنتروپی بنا شده است. او کنشگر اخلاقی در عصر اطلاعات را همانند خدا دارای شأن صانعیت می داند که مسئول حراست از محیط اطلاعاتی ساخته خویش است. مفهوم «مسئولیت» کنشگر اخلاقی در نظریه اخلاق اطلاعات فلوریدی با برداشته شدن تأکید از «انسان» به مفهوم «پاسخگویی» نقل مکان می کند. این برابری هستی شناختی میان انسان ها و سایر موجودات ناشی از غفلت از هستی در نظر هایدگر است که با از دست رفتن ابعاد موقعیت و مکان در تعریف ریاضیاتی از جهان و هم سطح دیده شدن همه موجودات در بُعد زمان در ریاضیات جبری ناشی شده است

هدف: هدف مقاله حاضر، توسعه نظری حوزه هستی شناسی ها از طریق مطالعه در زیربناهای فکری آنهاست. برای رسیدن به این هدف، ضمن جست وجو در اولین تعاریف انجام شده درباره هستی شناسی ها و استخراج پایه های فکری آنها از این تعاریف، به استخراج برخی مبادی فکری این ابزار از طریق تفحص در جنبه های فنی آن اهتمام می کنیم و سپس، به بازخوانی آنها در فلسفه کواین می پردازیم. روش: روش پژوهش حاضر هنگام جست وجو و استخراج مفاهیم کلیدی از تعاریف هستی شناسی ها، روش سندی و هنگام بحث در مورد بنیان های هستی شناختی آن، رویکرد تحلیل مفهومی است. با این رویکرد، چنانکه در بحث های نظری تداول دارد، می توان مبادی فکری یک روش یا ابزار را تحلیل نمود. یافته ها: تحلیل ها نشان داد که یکی از بن مایه های فکری مهم هستی شناسی ها مفهوم «تعهد هستی شناختی» کواین است. بر این اساس، هستی شناسی ها صرفاً به موجودیت هایی تعهد دارند که قابل بازنمایی باشند. بدین ترتیب، وجود و عدم موجودات منوط به قابلیت بازنمایی آنهاست تا موجودیت جوهری آنها در جهان واقعی. همچنین، تحلیل شد که روابط موجود در هستی شناسی ها را بر خلاف ادبیات موجود نمی توان روابطی معنایی (Intensional) از جنس روابط اصطلاحنامه ها دانست بلکه روابط میان موجودیت ها در هستی شناسی ها روابطی مصداقی (Extensional) با مرجع های سرراست است که از نگاه فلسفی، از معنا تهی است

هدف: سنجش اعتبار پرسشنامه عوامل ساختاری اثرگذار بر سرقت علمی دانشجویان از نظر روایی محتوایی و سازه و پایایی. روش شناسی: از روش روایی سنجی محتوایی سه لایه برای بررسی روایی محتوایی، از رویکرد تحلیل عاملی تأییدی برای روایی سازه، و از روش دونیم کردن برای پایایی پرسشنامه استفاده شده است. 10 تن از متخصصان علم اطلاعات، علوم اجتماعی، و علوم ارتباطات نمونه آماری برای بررسی محتوایی و 540 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه های جامع کشور (36 دانشگاه) نمونه جامعه آماری برای بررسی روایی سازه انتخاب شدند. یافته ها: روایی محتوایی در سه لایه تأیید شد. سازه های اصلی پرسشنامه (لایه یک) و سازه های فرعی و گویه های آن (لایه دو) براساس کدهای باز، محوری، و انتخابی یک پژوهش کیفی تنظیم شد. در لایه سوم، روایی محتوایی کل سؤال ها با شاخص روایی محتوایی سی وی آی 875/0 محاسبه شد. روایی سازه نیز به روش مدل یابی معادلات ساختاری با نرم افزار لیزرل بررسی شد و هفت مدل اندازه گیری انعکاسی به تعداد سازه های اصلی پرسشنامه ارائه شد. ضریب پایایی پرسشنامه به روش دونیم کردن 855/0 محاسبه شد که پایایی مطلوبی را نشان می داد. نتیجه گیری: درمجموع، دو سازه فرعی "کثرت توجیهات" که با سؤال های 45 و 46 و "اجتناب از افشاء" که با سؤال های 74 و 75 سنجش می شد از عوامل تأثیرگذار بر سرقت علمی کنار گذاشته شد. همچنین، 10 سؤال دیگر از سایر عوامل پذیرفته نشد و روی هم رفته 14 سؤال از روایی سازه کنار گذاشته شد. درنهایت، پرسشنامه از 104 سؤال به 90 سؤال کاهش پیدا کرد.

هدف: در پژوهش حاضر تلاش می شود تا آراء فلاسفۀ بزرگ اخلاق در باب خودآیینی بازخوانی و تفسیر شود و از آن در راستای ساخت مقیاسی برای سنجش اخلاق خودآیین و دگرآیین برای کتابداران کتابخانه های عمومی استفاده شود. روش : پژوهش حاضر دارای دو مرحله و لذا دو روش است. مرحلۀ اول که مرحلۀ مطالعاتی است، به روش سندی و با رویکرد تحلیل مفهومی انجام شده و طی آن، پس از جستجوی منظم در آراء متفکران اخلاق، فلاسفه ای که نظر منسجم و مبسوطی در باب خودآیینی داشتند انتخاب و به شرح و تفسیر اندیشۀ آ ن ها پرداخته شد. ایمانوئل کانت، جان رالز، مایکل سندل، السدیر مک اینتایر و چارلز تیلور اندیشمندانی بودند که اندیشه های آن ها بررسی شد. مرحلۀ دوم که مرحلۀ اعتبارسنجی است به روش پیمایشی انجام شد. 406 نفر از جامعۀ 704 نفری کتابدارانی که در آزمون ورودی مدرسۀ تابستانی خواندن در سال 1395 پذیرفته شده بودند به روش تصادفی طبقه ای انتخاب شدند و پرسش نامۀ تنگناهای اخلاقی که بر پایۀ پرسش نامۀ نیکول (2008) و توسعۀ آن با افزودن اندیشه های فلسفی و تغییر تنگناها به موقعیت ها و مسائل کتابخانه های عمومی ساخته شده بود، به صورت آنلاین برای آنان ارسال شد. برای سنجش پایایی از روش دونیم کردن، برای بررسی روایی محتوایی از روش سی وی آی، و برای بررسی روایی سازه از روایی هم گرا و واگرا (تشخیصی) سود برده شد. یافته ها: خودآیینی مفهومی است که از کانت (پشت پا زدن به کشش غرایز یا طبیعت) ریشه گرفته، در رالز (فاصلۀ بعید از غایات و زندگی در حال، در چارچوب قواعد جامعۀ روال مند و منظم) ادامه یافته، توسط سندل (ساخت متأملانۀ خود با دیگران در سایۀ آرمان مشترک) و مک اینتایر (ایفای نقش به بهترین وجه و تعالی بخشی به آن) نقد شده و در کار تیلور (بهترین بازیگری نقش با توجه به چهار شهود اخلاقی یعنی فهم احترام به شایستگی ها، فهم تعهد در قبال دیگران، فهم اینکه زندگی خوب به چه معنی است و فهم ارزش و شأن خود بدون اینکه فرد آنها را زیر پا بگذارد، خود را محدود کند، مفهوم شهودهای اخلاقی بنیادی را تغییر دهد یا نقش دیگری ها را دچار اشکال یا اختلال کند) جهت دیگری یافته است. فرد شکل خاص خودآیینی را در تنگناها نشان می دهد و لذا می توان با گزاره هایی آن را به طور تقریبی سنجید. لذا پرسش نامه ای کیفی با 22 تنگنا، 11 بُعد و هشت گزینه بر اساس آرای اندیشمندان طراحی و اعتبار آن بررسی شد. فقط روایی پرسش 18 مربوط به بُعد هرزه نگاری تأیید نشد و می بایست برای گردآوری داده برای این بُعد فقط به پرسش 20 اکتفا شده یا تغییراتی در پرسش 18 داده شود و مجدداً تحلیل شود. اصالت/ارزش: ارزش این مقاله استفاده از اندیشه های فلاسفه برای سنجش اخلاق خودآیین و دگرآیین در کتابداران است و می تواند به عنوان ابزاری برای بررسی گرایش اخلاقی و خودآیینی و دگرآیینی افراد جهت انتخاب در مسئولیت های مهم استفاده شود.

هدف از نگارش این مقاله، نقد تحلیلی کتاب «اخلاق حرفه ای در کتابداری و اطلاع رسانی» تألیف قراملکی، درخشانی و رضائی شریف آبادی (1390) از انتشارات سمت است. تلاش شده تا با نگاهی نظری به کتاب، فراتر از افق آن حرکت شود و از نقد مصادیق به نقد مفاهیم گذر گردد. برای رسیدن به هدف از روش تحلیل مفهومی استفاده شده است. در ابتدا تلاش شده تا با ارائه یک کتابشناسی تحلیلی از آثار حول و حوش این اثر، جایگاه این کتاب مشخص شود. سپس نقدی شکلی از مقدماتی ترین موارد تا امور انتزاعی تر کتاب ارائه شده است. بعد، در پنج محور اصلی به نقد محتوایی کتاب پرداخته شده و در نهایت رهنمودهایی عملی برای تقویت کتاب ارائه گردیده است. محورهای اصلی نقد شکلی را صفحه آرایی، نمایه و طراحی جلد کتاب تشکیل می دهند و محورهای اصلی نقد محتوایی، شامل تغییر زبان نگارش از زبان نتیجه محور به زبان حق محور، مفهوم پردازی ناهمسنگ، لزوم توجه به حقوق همه صاحبان حق، لزوم توجه به گروه های خاص، لزوم اتخاذ رویکردی سیاستی در ارائه پیشنهادهای اخلاقی، نیاز به تمرکز به تنگناهای اخلاقی، مشکل تغییر رویکرد در تعریف پایه کتابداری و «چیز» مورد بررسی در این رشته، نیاز به مطالعه مدل های اخلاقی بیشتر و تقویت منابع و مستندسازی دقیق تر می شود.

در مطالعات اخلاق حرفه ای در علم اطلاعات، همواره تمرکز روی تعاملات متخصص با کاربر بوده و تعاملات بین خود متخصصان و روابط آنها با همکاران فرادست و فرودست آنچنان مدنظر نبوده است. همچنین، استانداردها و آیین نامه ها همیشه قاعده گرا بوده و پژوهش ها نیز عموماً به بررسی و ارزیابی گروهی از قواعد اخلاقی بین متخصصان پرداخته و در اکثر اوقات نحوه کنش و تعامل در تنگناها و دوراهی ها و موقعیت های دشوار بررسی نشده، حال آن که جهت گیری های اخلاقی دقیقاً خود را در موقعیت های دشوار نشان می دهند. در این پژوهش، سعی شده گرایش های خودآیینی و دگرآیینی اخلاقی (کانتی، رالزی، سندِلی و مک اینتایری) متخصصان علم اطلاعات بررسی شود تا ضمن ترسیم چشم انداز تحول حرفه ای، بازاندیشی و درخودنگری را برانگیزد. بدین منظور، 406 نفر از کارکنان متخصص شاغل در نهاد کتابخانه های عمومی به تصادف انتخاب شد و موقعیت های دشوار اخلاقی توسط آنها خوانده و تکمیل گردید. نتایج نشان داد که متخصصان گرایش های اخلاقی دگرآیین دارند و دگرآیینی آنها بیشتر از نوع رالزی است. همچنین، با افزایش سن گرایش های دگرآیین کاهش می یابد و این مطابق با پیش بینی کلبرگ در مراحل رشد اخلاقی است. همچنین، دو عامل دگرآیینی رالزی و خودآیینی مک اینتایری در شکل گیری گرایش اخلاقی متخصصان نقش عمده داشتند. دگرآیینی رالزی تبعیت سفت وسخت و صوری از قواعد بیرونی (عرفی، کشوری، دینی، سازمانی و هر قاعده ای بیرون از فطرت اخلاقی خود انسان) را می رساند و با وجود آن، تأمل اخلاقی و عمل بر اساس حس اخلاقی درونی با قبول مسئولیت فردی چیزی حاشیه ای خواهد بود. وجود این نگرش غالب، می تواند نگرانی هایی را درباره پذیرش نامتأملانه قواعد تحمیلی، پذیرش الگوهای نئولیبرال غالب در تولید و توزیع ثروت (از جمله اطلاعات)، و قرار گرفتن در چارچوب های بسته و پذیرش منفعل الگوها و چارچوب های بیرونی را ایجاد کند.

در مقاله حاضر هدف آن است که به بهانه نقد کتاب «درآمدی بر پژوهش روش های آمیخته» به نقد روش شناختی چارچوب پژوهش آمیخته ای که در این کتاب توسط جان کرسول معرفی شده است اهتمام شود. پس از مقدمه و بحثی روش شناختی، به معرفی کوتاه کتاب پرداخته و ضمن معرفی آثار مشابه در حوزه موضوعی کتاب، جایگاه آن در میان سایر آثار ترسیم شده است. سپس توصیف و نقد مشخصات ظاهری کتاب در پیش گرفته شده بخش های مختلف کتاب تشریح، و مهمترین محورهای ضعف ترجمه از جمله اغلاط املایی، ترجمه ماشینی، تلفظ ناصحیح اَعلام، معادل گذاری نادرست، اِشکالات نگارشی، ناسلیس بودن، نایکدستی در به کارگیری واژگان و موارد دیگر بررسی شده است. پس از آن، با استعانت از چارچوب تحلیل رتوریک اسپر (1993)، تلاش شده تا با استخراج گزاره هایی از متن کتاب که آشکارا جنبه رتوریک دارند تا علمی، به تحلیل وجوه خطابی روش آمیخته پرداخته و رتوریک های به کار رفته در آن، دسته بندی شود و با تکیه بر آراء برخی اندیشمندان دیگر، اصالت آن به عنوان یک روش مستقل مورد نقد و نظر قرار گیرد.

هدف : هدف پژوهش حاضر، مطالعه تاریخ اجتماعی مفهوم «اخلاق اطلاعات» است. قصد بر آن است تا نشان داده شود که چگونه مفهوم «اخلاق اطلاعات» در جریان تحولات اجتماعی حاکم بر حرفه کتابداری و اطلاع رسانی برساخته شده و به شکل آنچه ما امروز به عنوان حوزه «اخلاق اطلاعات» می شناسیم، درآمده است.  روش: پژوهش حاضر به روش سندی یا کتابخانه ای انجام شده است. روش سندی یا کتابخانه ای، بهترین روش برای ردگیری تاریخ تطورّ مفاهیم و اندیشه ها در مناسبات اجتماعی است. یافته ها : جریان های اجتماعیِ حاکم بر فضای حرفه ای کتابداری و اطلاع رسانی از اواخر قرن نوزده تا اوایل دهه 70 قرن بیستم آمریکا، سه اتفاق بارز به نام های درخواست کتاب های زرد و مسئله سانسور، کمک به ثبات جامعه و مسئله خدمت به پروپاگاندا در قالب خدمات جنگی کتابخانه، و جنبش مسئولیت اجتماعی را رقم زد که این سه رویداد، خود را در سه جهت گیری مهم در اخلاق اطلاعات متجلی نمود: اخلاق اطلاعات اصول گرا، اخلاق اطلاعات فردگرا، روانشناختی و تکنوکراتیک، و اخلاق اطلاعات جامعه گرا و انتقادی. اصالت/ارزش: ارزش این مقاله، در یافتن و ارائه شواهدی تاریخی برای اثبات این مطلب است که حوزه «اخلاق اطلاعات» باوجود ادعای بسیاری از افرادی که در حوزه علوم کامپیوتر، فنآوری اطلاعات و ارتباطات، و هوش مصنوعی فعالیت می کنند، ریشه در اخلاق کتابداری و اطلاع رسانی دارد و از بُن مایه های فکری این حوزه نضج یافته است و مسائل جدیدی که ورود رایانه و شبکه به دنیای اطلاعات ایجاب کرده است، باعث شده این حوزه اَبعاد تازه تری به خود بگیرد و این تصور حاصل شود که این مفهوم، برخاسته از تحولات نیم قرن اخیر است.

هدف: هدف نوشته حاضر، بررسی زمینه هایی در دانش کتابداری و اطلاع رسانی است که طی آن، نظریه های علم ارتباطات می تواند سرنخهای مناسبی برای تحلیل و تحقیق ارائه کند. برای وصول به این هدف، سعی شده تا زمینه هایی از دانش کتابداری و اطلاع رسانی که علم ارتباطات می تواند دستمایه خوبی برای عمق یابی و واکاوی ارائه نماید، معرفی و کاربست آن نظریه ها بررسی شود. روش/رویکرد: در تحلیل حاضر از رویکرد تحلیل مفهومی (Conceptual Analysis) استفاده شده است. این رویکرد که در بررسی های نظری کاربرد دارد، برای بسط یک یا گروهی از نظریات خاص یک فرد یا یک حوزه جهت وسعت بخشی، عمق بخشی، یا تحلیل مسائل حوزه ای دیگر به کار می رود. در اینجا سعی شده از منظر نظریه های علم ارتباطات به مسائل علوم کتابداری و اطلاع رسانی نگریسته شود. یافته ها: از آنجا که علوم کتابداری و اطلاع رسانی از نظر بسیاری از نظریه پردازان این حوزه از علم ارتباطات جدایی ناپذیر دانسته شده و شأن ارتباطی برای این دانش قائل شده اند، لذا علم ارتباطات یکی از حوزه هایی است که در این رشته ظهور و بروز داشته و حایز اهمیت دانسته شده است. با وجود این، حضور علم ارتباطات در علوم کتابداری و اطلاع رسانی عموماً در سطح ارتباط کتابدار- مراجعه کننده در فرایند مرجع باقی مانده و کمتر فراتر از آن رفته است. در نوشته حاضر سعی خواهد شد تا مسائلی از حوزه کتابداری و اطلاع رسانی که از طریق نظریه های علم ارتباطات قابلیت طرح، تحلیل و تعمیق دارند، طرح شوند. برای این کار، این مسائل در سه سطح کلی کتاب، کتابخانه، و کتابدار طرح می شوند. اصالت/ارزش: کتابداری و اطلاع رسانی و علم ارتباطات دارای موضوع مورد بررسی مشترکی به نام پیام (اطلاع) هستند. هر چند بیشتر، اطلاع به عنوان شیء در کتابداری و اطلاع رسانی موضوع تحقیق و کاربرد است، اما این شیء که هم محتوا، هم قالب و هم کلیّت آن می تواند به مثابه پیام باشد،  نمی تواند دور از نقش ارتباطی، اقناعی، مخاطب شناسانه، و فارغ از زمینه اجتماعی پیام نگریسته شود. مطالعه حاضر قصد در چنین زمینه هایی را پر رنگ کند.

در پژوهش حاضر، بررسی شده که عوامل اجتماعی وقوع پدیده سرقت علمی با چه نظمی رخ می دهند و به چه شیوه معتبری می توان آن را توضیح داد. برای این کار از روش مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شده است. سه مدل مفهومی مستند (مدل ساختاری، مدل پارادایمی، و مدل سیستمی) ترسیم شده که هفت سازه مشترک دارند. داده ها با پرسشنامه اعتباریابی شده ای که با استفاده از این هفت سازه ساخته شده، از ۵۴۰ نفر دانشجوی ارشد و دکتری ۳۶ دانشگاه جامع کشور که با نمونه گیری خوشه ای و سپس سیستماتیک انتخاب شده بودند، گردآوری گردید و داده ها با نرم افزار «پی ال اس» نسخه ۳-۳-۳ تحلیل شد. نتایج نشان داد که مدل سیستمی نظم رخداد را بهتر از بقیه نشان می دهد و فرض یک رد شد. با توجه به این مدل، نظم وقوع بدین ترتیب است که سرمایه داری دولتی (اقتصاد رانتی، تخصص زدودگی و کالایی شدن دانش) و رسوبات فرهنگی (گفتمان های سنتی و علم ایدئولوژیک) به عنوان ورودی های سیستم اجتماعی-تکنیکی دانشگاه، منجر به فرایندهایی چون صورت گرایی پژوهشی (پژوهش ماشینی و غلبه وجه خطابی) و آموزش غیرانتقادی (نگاه آموزشی به پژوهش) می شود، و خروجی آن ورودی ها و این فرایندها، بی تفاوتی (مبادله فاسد) و دانشگاه دیوان سالار (ارزیابی ایستا و ضعف کنترل) است. فرض دو تأیید شد و نشان داده شد که متغیرهای اقتصادی، اثر بیشتری نسبت به بقیه متغیرها دارند. فرض سه نیز رد شد و معلوم گردید که عامل «عادت واره مَدرَسی» (اشرافیت علمی و تک افتادگی» متغیر میانجی مهم تری است.

در مقاله حاضر با انجام بررسی هایی در فرااخلاق، سعی شده تا به بررسی مسئولیت اخلاقی ارتکاب به ارائه عمدی اطلاعات کاذب پرداخته شود. برای انجام این پژوهش، از دو روش تحلیل مفهومی و موازنه متأملانه استفاده شده است. ابتدا ذکر شد که مهم ترین مصداق اطلاعات کاذب عمدی، گزارش های سازمانی غلط است و سپس بررسی گردید که این امر در چه شرایطی اتفاق می افتد. بنابراین، در گام نخست بررسی شد که آیا ارائه اطلاعات کاذب عمدی از نوع دوراهی (تنگنای) اخلاقی هست یا نه، و سپس بررسی شد که آیا دوراهی های اخلاقی منطقاً به تناقض می رسند یا خیر. در گام دوم بررسی شد که آیا ارائه اطلاعات کاذب در شرایط فشار اتفاق می افتد یا خیر و لذا شرایط امکان تصمیم اخلاقی تحت فشار مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که عمل به اخلاق مراقبت گرا و تبعیت از بهترین رویه ها بر اساس «آزمون حجاب نارک جهل»، «آزمون شفافیت»، و «آزمون سکونت پذیری»، درست ترین کار است به شرطی که عمل از زیر «کمک به رفع فقر و فاصله طبقاتی و اجتماعی بین فقیر و غنی» نگریزد. در گام سوم بررسی شد که آیا ارائه اطلاعات کاذب عمدی به دلیل ضعف اراده است یا خیر. در انتهای بررسی، دو عامل مهم اراده و میل مطرح شد و بر اساس نظریه «خود کامل»، هشت گزاره برای تعیین مسئولیت اخلاقی ارائه گردید و در انتها ذکر شد که اگر با مسئله «میل مقاومت ناپذیر» روبه رو بودیم، مسئولیت اخلاقی باید بر اساس قاعده «واکنش متعادل به براهین» تعیین شود.