افشین حمدی پور

هدف: بررسی مقوله ارتباط در فرایند اطلاع یابی براساس نظریه تغییر بنیادین در فضای مجازی است. روش شناسی:با رویکر کیفی و استفاده از نظریه زمینه ای داده های مورد نیاز گردآوری شد. برای سنجش نظریه، جامعه آماری از میان دانشجویان کارشناسی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز و با روش گلوله برفی نمونه گیری شد. برای تحلیل داده ها نیز نرم افزار مکس کیو.دی.ای. بهره برداری گردید. یافته ها:پس از سه مرحله کدگذاری باز، محوری، و انتخابی 9 طبقه مفهومی مرتبط به مقوله ارتباط در فرایند اطلاع یابی در بستر فضای مجازی شناسایی شد. این طبقات مفهومی عبارت اند از: ظرفیت و ویژگی های فضای مجازی در راستای برقراری ارتباط، شبکه ارتباطی دانشجویان به هنگام اطلاع یابی در فضای مجازی، تأثیر فضای مجازی بر میزان اعتماد دانشجویان، نحوه به اشتراک گذاری اطلاعات شخصی در فضای مجازی، چگونگی به اشتراک گذاری احساسات درونی در فضای مجازی، تأثیر فضای مجازی بر میزان تمایل به انجام کارهای مشارکتی، نحوه استفاده از بستر فضای مجازی در انجام کارهای مشارکتی، نحوه حل مسئله به صورت تیمی در فضای مجازی، و نحوه مواجهه با دیدگاه های متنوع. نتیجه گیری:دانشجویان برای اطلاع یابی علاقه مند به استفاده از ظرفیت های ارتباطی فضای مجازی هستند؛ اما با چالش ها و مخاطرات آن آشنایی کامل ندارند.

منابع اطلاعاتی الکترونیکی نقش مهمی در فرایند آموزش و پژوهش اعضای هیأت علمی ایفا می کنند، هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت پذیرش این منابع توسط اعضای هیأت علمی گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی ایران براساس نظریه اشاعه نوآوری «راجرز» بود. روش پژوهش، پیمایشی از نوع توصیفی-همبستگی بوده است. براساس جدول نمونه گیری کوکران، از بین 170 نفر عضو هیأت علمی، 122 نفر به صورت تصادفی طبقه ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. با استفاده از پرسش نامه ی الکترونیکی محقق ساخته که روایی آن به تأیید 7 نفر از استادان رشته ی علم اطلاعات و دانش شناسی و علوم اجتماعی رسیده بود و با توزیع آزمایشی پرسش نامه بین 25 نفر از اعضای جامعه که در مطالعه نهائی شرکت نداشتند پایایی آن 82/0 محاسبه و سپس گردآوری داده ها صورت گرفت. داده ها به وسیله ی آمار توصیفی و تحلیلی با نرم افزار SPSS 20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج آزمون t نشان داد بین میانگین آهنگ پذیرش اعضای هیأت علمی برحسب سن، سابقه کار، مدرک تحصیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) و محل اخذ آن، تفاوت معنی داری وجود دارد. نتایج حاصل از آزمون کولموگروف-اسمیرونوف نیز نشان داد منحنی آهنگ پذیرش منابع اطﻼﻋﺎتی الکترونیکی در میان نمونه مورد مطالعه، نرمال بوده و برهمین اساس، آهنگ پذیرش این منابع در طول زمان، به صورت S شکل در آمده است. به طور کلی، یافته ها نشان داد نظریه اشاعه نوآوری «راجرز» (2003) در زمینه دسته های پذیرندگان نوآوری و منحنی S شکل، در بین اعضای هیأت علمی گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی ایران، صادق است.

هدف : در پژوهش حاضر هدف بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش منابع اطلاعاتی الکترونیکی توسط اعضای هیئت علمی گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی ایران است که بر اساس نظریه اشاعه نوآوری «راجرز» انجام شده است. روش : روش پژوهش حاضراز نوع توصیفی- پیمایشی و از طریق پرسشنامه الکترونیکی محقق ساخته بود. یافته ها : تحلیل عامل اکتشافی مهم ترین ویژگیهای منابع اطلاعاتی الکترونیکی «مزیّت نسبی»، «آزمون پذیری»، «سازگاری»، «پیچیدگی»، «مشاهده پذیری» و «فرصت آزمون» را مشخص ساخت. یافته ها نشان داد ویژگیهای فوق رابطه ای معنادار با آهنگ پذیرش منابع اطلاعاتی الکترونیکی دارند و می توانند در پذیرش آنها مؤثر باشند. نتایج رگرسیون چند متغیّره نیز نشان داد ویژگیهای مشاهده پذیری، فرصت آزمون و سن، پیش بین های معناداری در پذیرش منابع اطلاعاتی الکترونیکی هستندکه در مجموع 27% از واریانس متغیّر وابسته را تبیین می کنند. نتیجه گیری : به طور کلی، یافته ها نظریه اشاعه نوآوری «راجرز» (2003) را در زمینه درک ویژگیهای منابع اطلاعاتی الکترونیکی توسط اعضای هیئت علمی گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی ایران تائید کرد.  

بررسی حاضر با استفاده از شاخص های علم سنجی به مطالعه و تحلیل میزان انتشارات علمی تولیدشده در حوزه مدیریت اطلاعات در پایگاه وب آو ساینس و مصورسازی ساختار علمی این حیطه در سال های 1988 تا 2009 پرداخته است. این پژوهش با استفاده از روش علم سنجی انجام شده است. داده ها در تاریخ 25/1/1389 به تعداد 1120 پیشینه در محدوده مورد بررسی به صورت فایل های متنی از پایگاه وب آو ساینس استخراج و در رایانه شخصی ذخیره گردید و سپس، با استفاده از نرم افزارهای ISI.EXE و HistCite مورد تجزیه و تحلیل های لازم قرار گرفت. نتایج نشان داد که ضریب همکاری نویسندگان از صفر در سال 1988 به 33/0 در سال 2009 رسیده است. میانگین ضریب همکاری بین نویسندگان برابر با 22/0 بوده است که بر همکاری کم نویسندگان در این حوزه دلالت دارد. برمبنای تعداد مدارک منتشرشده، تی. دی. ویلسون از دانشگاه شفیلد با 13 مدرک و دریافت 13 استناد در رتبه نخست قرار داشت. میانگین تعداد استنادهای جهانی به 112 مدرک اثرگذار برابر با 78/8 استناد بوده است. نتایج نشان داد که 8/93 درصد مدارک به زبان انگلیسی منتشر شده اند. با وجود مشارکت 63 کشور در تولید مدرک، بیش از 9/28 درصد آنها در ایالات متحده تولید شده است. براساس نتایج در کل، 10 کشور بیش از 4/72 درصد مدارک را منتشر کرده اند. دانشگاه های سیتی یونیورسیتی لندن و دانشگاه شفیلد انگلستان بیشترین فراوانی را در زمینه مدیریت اطلاعات داشته اند. 15 مجله برتر 564 مقاله ( برابر با 4/50 درصد ) از کل تولیدات را منتشر نموده اند. با اجرای نرم افزارHistCite نقشه علمی ترسیم شد و نویسندگان، مقالات، و چهار خوشه موضوعی تأثیرگذار در حوزه مدیریت اطلاعات مشخص و معرفی شدند..

فنّاوری های اطلاعاتی و ارتباطی نوین، آموزش کتابداری و اطلاع رسانی را همانند آموزش سایر علوم متحول کرده است. به همین منظور، شورای برنامه-ریزی آموزش عالی بعد از 14 سال، برنامه های درسی دوره کارشناسی کتابداری و اطلاع رسانی را بازنگری و در قالب 111 واحد درسی پایه، تخصصی اجباری، و تخصصی اختیاری تصویب کرده است. هدف از بررسی حاضر، مقایسه و تحلیل برنامه آموزشی دوره کارشناسی کتابداری و اطلاع رسانی مصوب سال های 1375 و 1388 به روش تحلیل محتوایی بوده است. یافته ها نشان داد عناوین درسی دو برنامه فقط 25 درصد در محتوی اشتراک دارند که نشان دهنده نو بودن برنامه جدید است. دروس تخصصی و تعداد واحدهای عملی در برنامه های مصوب سال 1388 بیشتر شده است. در کل، 75 درصد واحدها در برنامه درسی جدید نسبت به برنامه درسی قبلی از نظر ایجاد دروس جدید، تغییر نام و ادغام دروس تغییر کرده اند. 44 درصد دروس در برنامه مصوب سال 1388 جدید بودند و 22 درصد دروس در ارتباط با فنّاوری های اطلاعاتی کاربردی در کتابخانه ها بودند. میزان همخوانی سرفصل های جدید رشته کتابداری و اطلاع رسانی ایران با سرفصل های درسی سایر کشورها نزدیک به 70 درصد است. با توجه به تغییرات صورت گرفته در عنوان رشته و برنامه های آموزشی کشورهای مختلف و نیز تغییرات انجام شده در برنامه درسی کشورمان و مطابقت عمده آن با کاربرد فنّاوری های اطلاعاتی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، به نظر می رسد زمان انتخاب نام جدید و مناسب برای رشته کتابداری و اطلاع رسانی فرا رسیده است.

مقدمه: بررسی برون دادهای علمی نویسندگان با استفاده از شاخص های علم سنجی ابزاری مؤثر برای درک فرایند تحقیقات علمی است. هدف از پژوهش حاضر، دیداری سازی (Visualizing) ساختار علمی بیماری MS در سال های 2008-1999 بود. ضمن اینکه با استفاده از شاخص های علم سنجی به مطالعه و تحلیل میزان انتشارات علمی تولید شده در این حیطه در پایگاه Web of Science پرداخته شد. روش بررسی: این پژوهش به روش پیمایشی و با رویکرد دیداری سازی اطلاعات، که یکی از روش های علم سنجی است، انجام شد. داده ها در تاریخ 25/9/1388 به تعداد 17737 پیشینه در قالب مقالات مجلات در سال های 2008-1999 به صورت فایل های متنی از پایگاه Web of Science استخراج و در رایانه ی شخصی ذخیره گردید. سپس با استفاده از آمار توصیفی و نرم افزارهای ISI.exe، HistCite و Excel مورد تجزیه و تحلیل های لازم قرار گرفتند. یافته ها: از تعداد 17737 مقالات مجلات، بیشترین تعداد (2279)، مقالاتی بود که در سال 2008 منتشر شده بودند (85/12 درصد). ضریب همکاری نویسندگان از 71/0 در سال 1999 به 76/0 در سال 2008 رسیده بود. تعداد مقالات دارای 2 تا 6 نفر نویسنده 10749 عدد و برابر با 6/60 درصد بود که دارای بیشترین فراوانی بودند. با محاسبه ی قاعده ی Lotka مشخص شد که در این پژوهش نیز این قاعده صادق است. 10 دانشگاه و مؤسسه، در تولید حدود 63/15 درصد مقالات مشارکت نموده اند. ایالات متحده ی آمریکا با تولید 6370 مقاله (36 درصد) در رتبه ی نخست و انگلستان، آلمان و ایتالیا در رتبه های دوم تا چهارم قرار داشتند. میانگین تعداد استنادها در میان 100 مقاله ی اثرگذار برابر با 324 استناد بود. نتیجه گیری: در کل، 10 کشور بیش از 97 درصد مقالات را منتشر کرده اند. دانشگاه Harvard بیشترین فراوانی را در این زمینه داشت. 10 مجله ی برتر 4845 مقاله (30/27 درصد) از کل تولیدات را منتشر نموده اند. میانگین ضریب همکاری بین نویسندگان برابر با 739/0 به دست آمد که بر رشد صعودی همکاری نویسندگان این حوزه دلالت دارد. با استفاده از نرم افزار HistCite نقشه ی علمی نیز ترسیم شد و نویسندگان تأثیرگذار و خوشه های موضوعی مشخص و معرفی شدند.

این پژوهش به منظور تعیین نشریات هستهء لاتین کتابخانهء ملاصدرای دانشگاه شیراز انجام شد. جامعة مورد مطالعه، 240 عنوان نشریه لاتین سال های 1995 تا 2000، و 109 نفر از استادان و محققان دانشکدهء علوم ، و ابزار گردآوری داده‌‌ها، پرسشنامه، نشریات باقی‌مانده بر روی میزهای مطالعه، و میزان تهیة زیراکس از مقالات مجلات در یک دورة زمانی سه ماهه بود. روش تحقیق کتابسنجی بود و با تجزیه و تحلیل آمارِ استفاده از نشریات به کمک قانون پراکندگی برادفورد، نشریات هسته مشخص شدند. از سوی دیگر، نشریات هر رشته به وسیلة استادان رتبه‌‌بندی گردیدند و در نهایت، نشریات هسته با نشریات رتبه‌بندی شده مطابقت داده شدند. یافته‌ها نشان داد که استادان ، از نشریات ادواری با 33 درصد، بیش‌ترین استفاده را به عمل می‌آورند. یافته‌ها حاکی از آن است که میزان پاسخگویی نشریات موجود به نیازهای تحقیقاتی استادان 67 درصد بوده. میزان همکاری کتابخانه ملاصدرا در تهیة مقالات خارج از کتابخانه با 49 درصد، خوب ارزیابی شده. همچنین یافته‌‌ها نشان داد که بیش از 69 درصد از نشریات لاتین، کم‌تر از 10 بار مورد استفاده قرار گرفته‌‌اند. 5/12 درصد نشریات در موضوعات مختلف، پراستفاده‌‌ترین نشریات بودند. 45 درصد نشریات فقط یک بار مورد استفاده قرار گرفته، یا اصلاً مورد استفاده قرار نگرفته‌‌اند. 67 درصد نشریات رتبه‌بندی‌شده توسط استادان، با نشریات هستة به‌دست‌آمده از طریق قانون برادفورد مطابقت داشتند. یافته‌‌ها نشان داد که در بین رشته‌های ششگانه دانشکدة علوم (آمار، ریاضی، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی، فیزیک و شیمی ) نشریات رشتهء شیمی با 4225 بار استفاده ، بیش‌‌ترین میزان استفاده را به خود اختصاص داده است.