دولت و جامعه پیشامدرنِ قاجار نقدی بر نظریه شیوه تولید آسیایی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
این مقاله به کمک توصیف و استفاده از داده های تاریخی به تحلیل دولت و جامعه پیشامدرن ایران در دوره قاجار می پردازد. روش آن توصیفی-تحلیلی با رویکرد جامعه شناسی تاریخی است که از فنِ بررسی اسناد برای گردآوری استفاده کرده است. یافته ها نشان می دهند: 1. مالیات و عوارض گمرکی تنها منابع درآمد دولت بودند؛ ضعف در مالیات ستانی و فساده گسترده، دولت را در تنگناهای مالی چاره ناپذیری قرار داده بود. 2. ناتوانی در پرداخت مواجب قشون و نگهداشت دایمی آنان، امکان تشکیل قوای نظامی مستقل از ایل ها را ناممکن ساخته بود و دولت در دفاع از مرزها و کنترل داخلی ناتوان بود. 3. نظام قضایی در تدوین قانون و اجرای احکام وحدت رویه نداشت؛ این امور در خارج از پایتخت و مرکز ایالات به متنفذان و مقامات محلی واگذار می شد. 4. بوروکراسی محدود به پایتخت و ناتوان از کنترل سرحدات کشور بود ولی جامعه قدرتمند و پرتوان بود. 5. ایل ها با داشتنِ شیوه تولید متفاوت، قدرت نظامی و همبستگی زیاد کانون های قدرت مستقلی بودند که همواره قدرتی بالقوه در مقابل حکومت مستقر بودند. ویژگی های ذکر شده نشان می دهند که دولت پیشامدرن ایران با ادعای نظریه شیوه تولید آسیایی مبنی بر قدرتمند بودن و در اختیار داشتن دیوانسالاری فراگیر و متمرکز همخوانی ندارد و جامعه ایرانی نیز جامعه ای نیرومند و نامتمرکز در مقابل حکومت بود. بنابراین برای فهم جامعه ایرانی نیازمند نظرورزی متفاوت و پرهیز از نگاه شرق شناسانه هستیم.The state and the pre-modern Qajar society: A critique of the theory of the Asian mode of production
This article analyzes the pre-modern state of Iran in the Qajar period by describing and using historical data. Its method is descriptive-analytical with the approach of historical sociology, which has used the technique of document review. The findings show: 1. Taxes and customs duties were the only sources of government revenue; Weak taxation and widespread corruption put the government in incurable financial straits. 2. The inability to pay the troops and maintain them permanently made it impossible to form military forces independent of the tribes, and the government was incapable of defending its borders and internal control. 3. The judicial system did not have a unified procedure for passing and enforcing a law. These matters were left to influential people and local authorities outside capital and regional centres. 4. Power of bureacracy was almost limited to Tehran and it was not able to defend national borders. 5 On the other hand, the society was powerful. With different modes of production, military power and great solidarity, the tribes were power centers independent of established government. The above characteristics show that pre-modern government of Iran is inconsistent with the claim of the Asian mode of production theory that the state is powerful and has a comprehensive and centralized bureaucracy.Iranian society was also a strong and decentralized. Therefore, in order to understand Iranian society better, we should search for other more explainig theories and avoid orientalist perspective.
تبلیغات
