فقه غدیر
آرشیو
چکیده
متن
غدیر دریایى از معارف است. فقه، فرهنگ، کلام، اخلاق و تفسیر، همه را دارد; ولى دریغ که گوهرهایش تا کنون استخراج نشده است، هر چند دستان سخاوتمند امواج غدیر گاه دانههاى گرانبهایى را به ساحلنشینانش ارزانى داشته است.
در این نوشتار بر آنیم نگاهى به فقه غدیر افکنیم، پیش از ورود به بحث توجه به چند نکته ضرورى مىنماید:
1. مراد از فقه غدیر اعمال مستحب این روز است. روایات سى و شش عمل را در این روز مستحب شمردهاند که ما آنها را به ترتیب حروف الفبا ارائه مىکنیم.
2. این تعداد حکم براى یک روز نشان از اهمیت، حساسیت و عظمت آن دارد. در اسلام براى هیچ روزى، هر چند بسیار مهم و مقدس، این تعداد حکم ارائه نشده است. در برخى از روزهاى مهم مانند فطر و قربان، عرفه و مباهله اعمال متعددى مستحب شمرده شده، ولى اگر همه آنها را به یکدیگر ضمیمه کنیم، با مستحبات غدیر برابرى نمىکنند.
3. دومین ویژگى فقه غدیر جامعیت است. در هر زمینهاى عملى وارد شده، اعمالى جامع و بى کم و کاست; از عمل عبادى تا برنامه سیاسى همایش و طرح اقتصادى ایجاد مساوات همه در فقه غدیر گرد آمده است. گستردگى و غناى این اعمال چنان است که مىتوان گفت در آینه فقه کامل غدیر کمال دین تجلى یافته است.
4. سومین ویژگى فقه غدیر این است که براى اعمال آن فضیلتهاى منحصر بفرد قرار دادهاند; که در جاى دیگر به چشم نمىخورد و این حتى از فضیلتهاى ماه رمضان نیز بیشتر است. مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى مىگوید: «فضیلتى که براى روز غدیر وارد شده نسبتبه فضیلتهاى ماه رمضان زیادتر است.» (1)
در خلال اعمال غدیر به برخى از این فضیلتها اشاره خواهد شد.
5. چرا این حجم از اعمال را، با آن همه فضیلت، براى روز غدیر قرار دادهاند؟ امام صادق(ع) در پاسخ بدین پرسش مىفرماید: «اعظاما لیومک (2) ; تا با این اعمال روز غدیر را بزرگ بدارى».
این سخن امام ششم(ع) دو حقیقت راءآشکار مىسازد: یکى اینکه باید روز غدیر را بزرگ داشت و دیگر اینکه بزرگداشت غدیر با انجام دادن اعمال ویژه این روز تحقق مىیابد.
«الف»افطارى دادن
در میان اعمل روز غدیر افطارى دادن به مؤمن جایگاهى والا دارد. بر اساس روایات در این عمل فضیلتى بزرگ نهفته است. امام على(ع) مىفرماید: من افطر مؤمنا فى لیلة فکانما افطر فئاما... (3)
کسى که مؤمن روزهدارى رادر غدیر افطار دهد، مانند این است که ده فئام را افطار داده است. فردى پرسید: اى امیرمؤمنان(ع) «فئام» چیست؟ حضرت فرمود: صد هزار پیامبر(ص) و صدیق و شهید. آنگاه ادامه داد: پس چگونه خواهد بود فضیلت کسى که جمعى از مؤمنین و مؤمنات را تکفل کند.
شبیه به این روایت، حدیثى از امام صادق(ع) نیز نقل شده است. (4)
بر اساس برخى از روایات امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت. (5)
«ب»برادر شدن
روز ولایت روز برادرى است و روز برادرى روز ولایت است; این دو با یکدیگر پیوندى ناگسستنى دارند و حلقه وصلشان ایمان است; زیرا از سویى ایمان با ولایت پا مىگیرد و از سوى دیگر اهل ایمان برادر یکدیگرند. (انما المؤمنون اخوة) (6)
به همین دلیل عقد برادرى یکى از آداب روز غدیر شمرده شده است. این عقد به صورت زیر است: یکى از دو نفر دست راستخود را بر دست راست دیگرى مىگذارد و مىگوید:
و اخیتک فى الله و صافیتک فى الله و صافحتک فى الله و عادهت الله و ملائکته و رسله و انبیائه و الائمة المعصومین(ع) على انى ان کنت من اهل الجنة و الشفاعة و اذن لى بان ادخل الجنة لا ادخلها الا و انت معى.
با تو در راه خدا برادر مىشوم; با تو در راه خدا راه صفا و صمیمیت در پیش مىگیرم; با تو در راه خدا دست مىدهم و با خدا، ملایکه، کتابها، فرستادگان و پیامبرانش و ائمه معصومین(ع) عهد مىبندم که اگر از اهل بهشت و شفاعتشده، اجازه ورود به بهشتیافتم، داخل آن نشوم مگر آنکه تو با من همراه شوى.
آنگاه دیگرى مىگوید: قبلت; یعنى، قبول کردم. سپس مىگوید: اسقطت عنک جمیع حقوق الاخوة ما خلا الشفاعة و الدعاء و الزیارة; جز شفاعت و دعا و زیارت، همه حقوق برادرى را ساقط کردم. (7)
بیرازى جستن
امام صادق(ع) فرمود: تبرى الى الله عز و جل ممن ظلمهم حقهم (8) ; در روز غدیر از کسانى که به اهل بیت(ع) ستم کردند بیزارى مىجویى.
«پ»پوشیدن لباس پاکیزه و نو
امام صادق(ع) فرمود: یحب ... ان یلبس المؤمن انظف ثیابه و افخرها (9) ; در روز غدیر لازم است مؤمن پاکیزهترین و فاخرترین لباس خود را بپوشد.
مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى این عمل را از مستحبات مؤکد غدیر مىشمرد. (10)
«ت»تبریک و تهنیت
تبریک و تهنیت از برجستهتریم آداب هر عیدى است. در اسلام نیز سنت تبریک و تهنیت در عید غدیر جایگاهى ویژه یافته است. پیامبر(ص) بر تبریک گفتن در این تاکید مىورزید و به مردم مىفرمود: هنئونى هنئونى (11) ; به من هنیتبگویید، به من تهنیتبگویید.
امام صادق(ع) شیوه تهنیت گفتن در روز غدیر را چنین آموزش داده است:
وقتى یکدیگر را ملاقات کردید، بگویید:
الحمدلله الذى اکرمنا بهذا الیوم و جعلنا من الموفین بعهده الینا و میثاقه الذى واثقنا به من ولایة ولاة امره و القوام بقسطه و لم یجعلنا من الجاحدین و المکذبین بیوم الدین. (12)
سپاس خداى را که ما را به این روز گواهى داشت و ما را از مؤمنان و کسانى قرار داد که به پیمان و میثاقى که در باره والیان امرش و بر پا دارندگان قسط و عدالتش از ما گرفته است وفا کردیم و ما را از انکارکنندگان و تکذیبکنندگان رستاخیز قرار نداد.
امام رضا(ع) فرمود که، هنگام برخورد با یکدیگر بگویید:
الحمدلله الذى جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین(ع) (13) سپاس خداى را که ما را از تمسککنندان به ولایت امیرمؤمنان(ع) قرار داده است.
تبسم
امام رضا(ع) فرمود: ... و هو یوم التبسم فى وجوه الناس من اهل الایمان فمن تبسم فى وجه اخیه یوم الغدیر نظر الله الیه یوم القیامة بالرحمة و قضى له الف حاجة و بنى له فى الجنة قصرا من در بیضاء و نضر وجهه ... (14)
روز غدیر روز تبسم به روى مؤمنین است. کسى که در این روز به روى برادر مؤمنش تبسم کند، خداوند، در روز قیامت، نظر رحمتبه او مىافکند، هزار حاجتش را برآورده ساخته و قصرى از در سفید برایش بنا مىکند و صورتش را زیبا مىسازد.
توسعه زندگى
در روز غدیر، باید چهره زندگى عوض شود. همه باید بکوشند برنامه عادى زندگى خود را بر هم زده و آن را با رفتارهایى سخاوتمندانهتر و نشاطانگیزتر بیارآیند تا همگان در همه جا طعم شیرین عید را بچشند و رایحه دلانگیز آن را استشمام کنند. یقینا در صدر توسعه دادن زندگى توسعه مالى قرار دارد. امام رضا(ع) فرمود: هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبدالله و وسع على عیاله و نفسه و اخوانه... (15) .
روز غدیر روزى است که خداى متعال در مال کسى که خدا را عبادت کند و بر خانواده، خویشتن و برادران ایمانىاش توسعه دهد فزونى پدید مىآورد.
«ج»جشن گرفتن
امام رضا(ع) در عید غدیر احوال کسان و اطرافیان خود را تغییر داد و وضع تازهاى در آنان ایجاد کرد. (16)
«ح»حمد کردن
پیامبر(ص) فرمود: یکى از سنتها این است که مؤمن، در روز غدیر، صد بار بگوید:
الحمدلله الذى جعل کمال دینه و تمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین على بنابیطالب(ع). (17)
«د»دعا
معصومان(ع) پیروانشان را به دعا در روز غدیر سفارش کردهاند. دعاهاى ویژه این روز عبارت است از:
1- دعایى که با این جمله آغاز شده است:
اللهم انک دعوتنا الى سبیل طاعتک... . (18)
2- دعایى که در آغاز این عبارت دیده مىشود:
اللهم انى اسئلک بحق محمد نبیک و على ولیک و الشان و القدر الذى خصصتهما دون خلقک... . (19)
این دعا در مفاتیحالجنان ذکر شده است. (20)
3- دعایى که با این جمله آغاز شده است:
اللهم بنورک اهتدیت و بفضلک استغنیت ... .
به بحارالانوار، ج 95، ص 318 مراجعه شود.
دید و بازدید
دید و بازدید یکى از آداب روزهاى عید و شادى است. این سنت مردم را شادابتر و نام و یاد عید را در دل و ذهنشان ریشهدارتر مىکند. اسلام همین سنت را براى عید غدیر در نظر گرفته و آن را مورد تاکید قرار داده است.
امام رضا(ع) فرمود: من زار مؤمنا ادخل الله قبره سبعین نورا و وسع فى قبره، و یزور قبره کل یوم سبعون الف ملک یبشرونه بالجنة. (21)
کسى که در روز غدیر به دیدار مؤمنى برود خداوند هفتاد نور بر قبر او وارد و قبرش را وسیع مىسازد; هر روز هفتاد هزار فرشته قبرش را زیارت کرده، به او بشارت بهشت مىدهند.
شایسته است این سنت در روز غدیر، که بزرگترین عیدهاست، اجرا شود تا علاوه بر احیاى روز غدیر رشتههاى الفت و مودت میان مردم محکمتر شود.
«ر»روزه
روزه در روز غدیر، بسیار مستحب است و فضیلتى استثنایى دارد.
امام على(ع) فرمود: اذا اخلص المخلص فى صومه لقصرت ایام الدنیا عن کفائته. (22)
اگر بنده مخلصى در روزه این روز اخلاص داشته باشد، همه روزهاى دنیا توان برابرى با آن را ندارد; به عبارت دیگر، اگر کسى تمام روزهاى دنیا زنده باشد و همه را روزهدار سپرى کند، ثوابش کمتر از ثواب روزه این روز خواهد بود.
نخستین جانشین راستین رسول خدا همچنین فرمود: ... و جعل الجزاء العظیم کفاءة عنه. (23)
... خداوند در برابر روزه عید غدیر پاداشى بزرگ نهاده است.
امام صادق(ع) یارانش را به این امر تشویق مىکرد و مىفرمود:
انى احب لکم ان تصوموه... . (24)
من دوست دارم شما این روز را روزه بگیرید.
آن بزرگوار همچنین مىفرمود:
صیام یوم غدیر خم یعدل عندالله فى کل عام مائة حجة و مائة عمرة مبرورات متقبلات. (25)
روزه روز غدیر خم نزد خداوند،در هر سال، برابر با صد حج و صد عمره مقبول است.
پیرامون روزه غدیر روایتبسیار وارد شده آنچه ذکر شد از باب نمونه بود.
«ز»زیارت
یکى از اعمال روز غدیر زیارت امیرمؤمنان على(ع) است.
زیارت آن حضرت(ع) به دو صورت ممکن است:
1. زیارت در حرم مطهر
امام رضا(ع) به احمد بنمحمد بنابى نصربزنطى فرمود: اى فرزند ابونصر، هر کجا بودى در روز غدیر کنار قبر امیرمؤمنان(ع) حاضر شو! همانا خداوند در این روز گناه شصتسال مرد و زن مؤمن را مىآمرزد.
بدرستى که پروردگار در این روز دو برابر آنچه در ماه رمضان شب قدر و شب عید فطر آزاد مىکند، مىرهاند. (26)
شیوه زیارت آن حضرت را از امام هادى(ع) مرحوم شیخ عباسى قمى(ره) در مفاتیحالجنان روایت کرده است. (27)
2. زیارتهاى عمومى
این زیارت، که به حرم مطهر اختصاص ندارد و ارادتمندان ولایت در همه جا مىتوانند از آن بهره گیرند، دو مورد است:
الف. زیارت امین الله; (28)
ب. زیارت روایتشده از امام صادق(ع). (29)
هر دو زیارت در مفاتیح ذکر شده است.
زینت دادن
آراستن پیکر و آذین بستن خانه، کوچه و بازار، در روزهاى عید، عملى رایج است. عیدى در ذهن و دل مردم زنده است که در آن خویش را بیارایند و در و دیوار را آذینبندى کنند.
چون عید غدیر بزرگترین عید است مردم باید در آن، بیش از هر عید دیگر، شادمانى کنند و خود و جامعه را بیارایند. فضیلت این عمل بسیار است، امام رضا(ع) فرمود:
روز غدیر روز زینت است، کسى که براى روز غدیر زینت کند خداوند همه گناهان کوچک و بزرگش را آمرزیده، فرشتگانى به سویش مىفرستد تا حسنات او را بنویسند و تا عید غدیر سال بعد بر درجات او بیفزایند. (30)
اهمیت زینت در این روز چنان است که امام رضا(ع) براى گروهى لباسهاى نو، انگشتر و کفش فرستاد. (31)
«ش»شادى کردن
امام على(ع) فرمود: و اظهروا ... السرور فى ملاقاتکم (32) ; در برخوردها شادى را آشکار کنید.
امام صادق(ع) فرمود: روز غدیر روز خوشحالى و شادى است. (33)
شکر گزارى
امام على(ع) فرمود: در روز غدیر، خداى را بر آنچه به شما ارزانى داشته نعمت ولایتشکر کنید. (34)
«ص»صدقه دادن
روز غدیر یکى از مستحبات مؤکد صدقه دادن است. امام على(ع) فرمود: الدرهم فیه بمائتى الف درهم (35) ;فضیلتیک درهم، که در روز غدیر داده شود، با فضیلت دویست هزار درهم برابر است.
صلوات فرستادن
امام صادق(ع) فرمود: در روز غدیر، بر محمد و اهل بیتش صلوات بسیار مىفرستى. (36)
«ط»طعام دادن
در روز غدیر غذا دادن به مؤمنان اهمیتبسیار دارد، امام صادق(ع) مىفرماید: و اطعم اخوانک (37) ; در روز غدیر، برادران دینىات را اطعام کن.
امام رضا(ع) در فضیلت این عمل فرمود: من اطعم مؤمنا کان کمن اطعم جمیع الانبیاء و الصدیقین (38) ; کسى که مؤمنى را در روز غدیر غذا دهد مانند فردى است که تمام پیامبران و صدیقین را غذا داده است.
اهمیت طعام دادن در این روز به اندازهاى است که امام صادق(ع) روز غدیر را روز اطعام طعام (39) خوانده است.
«ع»عبادت
امام رضا(ع) فرمود:
هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبد فیه... . (40)
غدیر روزى است که خداوند بر مال کسى که در آن عبادت کند، مىافزاید ... .
عطر زدن
بر اساس برخى از روایات امام صادق(ع) مؤمنان را به استعمال عطر در روز غدیر سفارش کرده است. (41)
عمل صالح انجام دادن
روى ان العمل فیه یعدل ثمانین شهرا و دوى انه کفارة ستین سنة. (42)
روایتشده که کردار نیک در روز غدیر، با عمل هشتاد ماه برابرى مىکند; و نیز روایتشده که کردار نیک در این روز کفاره شصتسال است.
«غ»غسل کردن
علماى شیعه بر استحباب غسل در روز غدیر اجماع دارند (43) و آن را مستحب مؤکد مىدانند. (44) بهتر این است که غسل در اول روز انجام گیرد. (45)
«ق»قضاى حوائج مؤمنان
امام صادق(ع) فرمود: واقض حوائج اخوانک (46) ; در عید غدیر حاجتهاى برادرانت را برآور!
«ک»کمک کردن
کمک کردن به ضعیفان و نیازمندان پیام ویژه صاحب غدیر براى روز غدیر است; پیامى که به فرمان حضرت(ع) باید دهان به دهان به همه مردم ابلاغ شود:
و لیعد الغنى على الفقیر و القوى على الضعیف; (47) باید در روز غدیر ثروتمند به تهیدست و توانا به ناتوان کمک کند.
«گ»گذشت و آشتى کردن
چشمپوشى از گناه برادران و برقرارى ارتباط دوستانه از دیگر مستحبات روز غدیر شمرده شده است. (48)
گشادهرویى
امام على(ع) فرمود: و اظهروا البشر فیما بینکم (49) ; با یکدیگر با گشادهرویى برخورد کنید.
«م»مساوات
امام على(ع) فرمود: و ساووا بکم ضعفائکم (50) ; میان خویش و ضعیفان مساوات ایجاد کنید.
مصافحه
امام على(ع) فرمود: اذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم (51) ; وقتى در روز غدیر یکدیگر را ملاقات کردید به هم دستبدهید و سلام کنید.
مهربانى و عطوفت کردن
امام على(ع) فرمود: و التعاطف فیه یقتضى رحمة الله و عطفه... . (52)
با یکدیگر عطوفت و مهربانى کردن در روز غدیر، موجب رحمت و عطوفتخداى متعال خواهد شد.
مهمان کردن
امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت. (53)
«ن»نماز
1. نماز شب عید غدیر
این نماز دوازده رکعت است. هر دو رکعتیک تشهد دارد و در پایان رکعت دوازدهم باید سلام داد. در هر رکعت، بعد از سوره حمد توحید ده بار و آیةالکرسى یک بار خوانده مىشود. در رکعت دوازدهم باید هر یک از حمد و سوره را هفتبار خواند و این ذکر را ده بار در قنوت تکرار کرد: لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد یحیى و یمیت و یمیت و یحیى و هو حى لا یموت بیده الخیر و هو على کل شى قدیر.
در دو سجده رکعت آخر، این ذکر ده بار خوانده مىشود:
سبحان من احصى کل شى علمه سبحان من لا ینبغى التسبیح الا له سبحان ذى المن و النعم سبحان ذى الفضل و الطول سبحان ذى العز و الکرم اسالک بمعا قد العز من عرشک و منتهى الرحمة من کتابک و بالاسم الاعظم و کلماتک التامة ان تصلى على محمد رسولک و اهل بیته الطیبین الطاهرین و ان تفعل بى کذا و کذا [به جاى کذا و کذا حاجتخود را [ذکر کند] و سپس بگوید انک سمیع مجیب. (54)
2. نماز روز عید غدیر
نیم ساعت پیش از ظهر غدیر، دو رکعت نماز مستحب است. در هر رکعتبعد از حمد، سورههاى توحید، قدر و آیةالکرسى ده بار خوانده مىشود. (55)
3. نماز مسجد غدیر
امام صادق(ع) فرمود: یستحب الصلاة فى مسجد الغدیر (56) ; نماز در مسجد غدیر مستحب است.
نیکى و احسان
امام على(ع) فرمود: تباروا یصل الله الفتکم و البر فیه یثمر المال و یزید فى العمر. (57)
یه یکدیگر نیکى کنید که خداوند الفت میان شما را پایدار مىسازد و نیکى در این روز موجب افزایش مال و عمر مىشود.
امام صادق(ع) فرمود: ... و اکثر برهم. (58)
... در روز غدیر به برادران ایمانى، بسیار نیکى کن.
و»وام گرفتن براى کمک به دیگران
امام على(ع) فرمود: من استدان لاخوانه و اعانهم فانا الضامن على الله ان ابقاه قضاه و ان قبضه حمل عنه. (59)
کسى که وام بگیرد تا به برادران مؤمنش کمک کند از سوى خدا ضمانت مىکنم که اگر او را زنده نگه داشت، بتواند وامش را بپردازد و اگر نگه نداشت، آن دین از دوش او برداشته شود.
توجه به دو نکته آشکار مىسازد که چگونه روز غدیر روزى ویژه به شمار آمده، کمک کردن به دیگران در آن عملى بسیار مهم است.
الف) هر چند وام گرفتن از نظر شرع کار چندان مرغوبى نیست، ولى این کار براى کمک به دیگران مستحب قرار داده شده است.
ب) اسلام حقالناس را بسیار مهم شمرده است، ولى در روایت آمده که اگر وام گیرنده توفیق حیات نیافت، خداوند حق مالى قرضدهنده را از دوش او برمىدارد.
«ه»هدیه دادن
امام على(ع) فرمود: هبو - او هیئوا - لاخوانکم و عیالکم عن فضله (60) ; از آنچه خداى متعال بر شما ارزانى داشته، به خانواده و برادرانتان ببخشید. (61)
و نیز فرمود: تهادوا نعم الله کما مناکم نعمتهاى خداوند را به یکدیگر هدیه کنید همان طور که به شما عطا فرموده است. امام رضا(ع) فرمود: افضل على اخوانک فى هذا الیوم (62) ; در این روز بر برادرانتبخشش کن.
امام رضا(ع) در این روز براى خانواده گروهى از اصحاب غذا، گندم، لباسهاى نو و حتى انگشتر و کفش فرستاد. (63)
همایش
گردهمایى یکى از اعمال و احکام روز غدیر است. این دستور الهى - سیاسى در راستاى تقویت ارتباط با ولایت و رهبرى الهى و پایبندى به لوازم آن صادر شده است.
على(ع) فرمود: ... واجمعوا یجمع الله شملکم; در روز غدیر، گرد هم آیید تا خداوند امورتان را از نابسامانى و پراکندگى برهاند.
پىنوشتها:
1- المراقبات، میرزا جواد آقاى تبریزى، ص217 و 218.
2- بحارالانوار، ج 95، ص 302.
3- المراقبات، میرزا جواد آقا تبریزى، ص256.
4- التهذیب، شیخ طوسى، ج3، ص143.
5- الغدیر، علامه امینى، ج 1، ص287.
6- سوره حجرات، آیه 10.
7- مستدرک الوسائل، محدث نورى، ج 1، ص456.
8- بحارالانوار، مجلسى، ج 95، ص 322.
9- همان، ص 301.
10- المراقبات، ص 260.
11- الغدیر، ص 274.
12- بحارالانوار، ج 95، ص303.
13- المراقبات، ص 260.
14- همان، ص257.
15- همان.
16- الغدیر، ج 1، ص287.
17- بحارالانوار، ج 95، ص 321.
18- المراقبات، ص 255.
19- بحارالانوار، ج 95، ص319.
20- مفاتیح الجنان، ص507.
21- المراقبات، ص257.
22- مصباح المتهجد، ص 702.
23- همان.
24- الغدیر، ص 285.
25- همان، ص286.
26- التهذیب، ج6، ص 24.
27- مفاتیح الجنان، ص659.
28- همان.
29- همان، ص 80.
30- همان، ص503.
31- المراقبات، ص257.
32- الغدیر، ج 1، ص287.
33- همان، ص 284.
34- بحارالانوار، ج ، ص 95.
35- الغدیر، ج 1، ص 284; المراقبات، ص 255.
36- المراقبات، ص 262.
37- همان، ص256.
38- بحارالانوار، ج 95، ص 322.
39- همان، ص 302.
40- همان، ج 95، ص 301.
41- المراقبات، ص 258.
42- التهذیب، ج 1، ص 114.
43- المراقبات، ص 260.
44- تحریر الوسیله، امام خمینى، ج 1، ص 98.
45- بحارالانوار، ج 95، ص 302.
46- المراقبات، ص256.
47- مفاتیح الجنان، ص 511.
48- مصباح المتهجد، ص 702; الغدیر، ج 1، ص 284; المراقبات، ص256.
49- مصباح المتهجد، ص 702; المراقبات، ص256.
50- همان.
51- همان.
52- الغدیر، ج 1، ص287.
53- المراقبات، ص 255.
54- التهذیب، ج3، ص143.
55- الکافى، ج 4، ص567.
56- الغدیر، ج 1، ص 284; المراقبات، ص 255.
57- بحارالانوار، ج 95، ص 302.
58- مصباح المتهجد، ص 702; المراقبات، ص256.
59- همان، ص 255.
60- مصباح المتهجد، ص 702.
61- بحارالانوار، ج97، ص119.
62- الغدیر، ج 1، ص287.
63- مصباح المتهجد، ص 702; الغدیر، ج 1، ص 284.
در این نوشتار بر آنیم نگاهى به فقه غدیر افکنیم، پیش از ورود به بحث توجه به چند نکته ضرورى مىنماید:
1. مراد از فقه غدیر اعمال مستحب این روز است. روایات سى و شش عمل را در این روز مستحب شمردهاند که ما آنها را به ترتیب حروف الفبا ارائه مىکنیم.
2. این تعداد حکم براى یک روز نشان از اهمیت، حساسیت و عظمت آن دارد. در اسلام براى هیچ روزى، هر چند بسیار مهم و مقدس، این تعداد حکم ارائه نشده است. در برخى از روزهاى مهم مانند فطر و قربان، عرفه و مباهله اعمال متعددى مستحب شمرده شده، ولى اگر همه آنها را به یکدیگر ضمیمه کنیم، با مستحبات غدیر برابرى نمىکنند.
3. دومین ویژگى فقه غدیر جامعیت است. در هر زمینهاى عملى وارد شده، اعمالى جامع و بى کم و کاست; از عمل عبادى تا برنامه سیاسى همایش و طرح اقتصادى ایجاد مساوات همه در فقه غدیر گرد آمده است. گستردگى و غناى این اعمال چنان است که مىتوان گفت در آینه فقه کامل غدیر کمال دین تجلى یافته است.
4. سومین ویژگى فقه غدیر این است که براى اعمال آن فضیلتهاى منحصر بفرد قرار دادهاند; که در جاى دیگر به چشم نمىخورد و این حتى از فضیلتهاى ماه رمضان نیز بیشتر است. مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى مىگوید: «فضیلتى که براى روز غدیر وارد شده نسبتبه فضیلتهاى ماه رمضان زیادتر است.» (1)
در خلال اعمال غدیر به برخى از این فضیلتها اشاره خواهد شد.
5. چرا این حجم از اعمال را، با آن همه فضیلت، براى روز غدیر قرار دادهاند؟ امام صادق(ع) در پاسخ بدین پرسش مىفرماید: «اعظاما لیومک (2) ; تا با این اعمال روز غدیر را بزرگ بدارى».
این سخن امام ششم(ع) دو حقیقت راءآشکار مىسازد: یکى اینکه باید روز غدیر را بزرگ داشت و دیگر اینکه بزرگداشت غدیر با انجام دادن اعمال ویژه این روز تحقق مىیابد.
«الف»افطارى دادن
در میان اعمل روز غدیر افطارى دادن به مؤمن جایگاهى والا دارد. بر اساس روایات در این عمل فضیلتى بزرگ نهفته است. امام على(ع) مىفرماید: من افطر مؤمنا فى لیلة فکانما افطر فئاما... (3)
کسى که مؤمن روزهدارى رادر غدیر افطار دهد، مانند این است که ده فئام را افطار داده است. فردى پرسید: اى امیرمؤمنان(ع) «فئام» چیست؟ حضرت فرمود: صد هزار پیامبر(ص) و صدیق و شهید. آنگاه ادامه داد: پس چگونه خواهد بود فضیلت کسى که جمعى از مؤمنین و مؤمنات را تکفل کند.
شبیه به این روایت، حدیثى از امام صادق(ع) نیز نقل شده است. (4)
بر اساس برخى از روایات امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت. (5)
«ب»برادر شدن
روز ولایت روز برادرى است و روز برادرى روز ولایت است; این دو با یکدیگر پیوندى ناگسستنى دارند و حلقه وصلشان ایمان است; زیرا از سویى ایمان با ولایت پا مىگیرد و از سوى دیگر اهل ایمان برادر یکدیگرند. (انما المؤمنون اخوة) (6)
به همین دلیل عقد برادرى یکى از آداب روز غدیر شمرده شده است. این عقد به صورت زیر است: یکى از دو نفر دست راستخود را بر دست راست دیگرى مىگذارد و مىگوید:
و اخیتک فى الله و صافیتک فى الله و صافحتک فى الله و عادهت الله و ملائکته و رسله و انبیائه و الائمة المعصومین(ع) على انى ان کنت من اهل الجنة و الشفاعة و اذن لى بان ادخل الجنة لا ادخلها الا و انت معى.
با تو در راه خدا برادر مىشوم; با تو در راه خدا راه صفا و صمیمیت در پیش مىگیرم; با تو در راه خدا دست مىدهم و با خدا، ملایکه، کتابها، فرستادگان و پیامبرانش و ائمه معصومین(ع) عهد مىبندم که اگر از اهل بهشت و شفاعتشده، اجازه ورود به بهشتیافتم، داخل آن نشوم مگر آنکه تو با من همراه شوى.
آنگاه دیگرى مىگوید: قبلت; یعنى، قبول کردم. سپس مىگوید: اسقطت عنک جمیع حقوق الاخوة ما خلا الشفاعة و الدعاء و الزیارة; جز شفاعت و دعا و زیارت، همه حقوق برادرى را ساقط کردم. (7)
بیرازى جستن
امام صادق(ع) فرمود: تبرى الى الله عز و جل ممن ظلمهم حقهم (8) ; در روز غدیر از کسانى که به اهل بیت(ع) ستم کردند بیزارى مىجویى.
«پ»پوشیدن لباس پاکیزه و نو
امام صادق(ع) فرمود: یحب ... ان یلبس المؤمن انظف ثیابه و افخرها (9) ; در روز غدیر لازم است مؤمن پاکیزهترین و فاخرترین لباس خود را بپوشد.
مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى این عمل را از مستحبات مؤکد غدیر مىشمرد. (10)
«ت»تبریک و تهنیت
تبریک و تهنیت از برجستهتریم آداب هر عیدى است. در اسلام نیز سنت تبریک و تهنیت در عید غدیر جایگاهى ویژه یافته است. پیامبر(ص) بر تبریک گفتن در این تاکید مىورزید و به مردم مىفرمود: هنئونى هنئونى (11) ; به من هنیتبگویید، به من تهنیتبگویید.
امام صادق(ع) شیوه تهنیت گفتن در روز غدیر را چنین آموزش داده است:
وقتى یکدیگر را ملاقات کردید، بگویید:
الحمدلله الذى اکرمنا بهذا الیوم و جعلنا من الموفین بعهده الینا و میثاقه الذى واثقنا به من ولایة ولاة امره و القوام بقسطه و لم یجعلنا من الجاحدین و المکذبین بیوم الدین. (12)
سپاس خداى را که ما را به این روز گواهى داشت و ما را از مؤمنان و کسانى قرار داد که به پیمان و میثاقى که در باره والیان امرش و بر پا دارندگان قسط و عدالتش از ما گرفته است وفا کردیم و ما را از انکارکنندگان و تکذیبکنندگان رستاخیز قرار نداد.
امام رضا(ع) فرمود که، هنگام برخورد با یکدیگر بگویید:
الحمدلله الذى جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین(ع) (13) سپاس خداى را که ما را از تمسککنندان به ولایت امیرمؤمنان(ع) قرار داده است.
تبسم
امام رضا(ع) فرمود: ... و هو یوم التبسم فى وجوه الناس من اهل الایمان فمن تبسم فى وجه اخیه یوم الغدیر نظر الله الیه یوم القیامة بالرحمة و قضى له الف حاجة و بنى له فى الجنة قصرا من در بیضاء و نضر وجهه ... (14)
روز غدیر روز تبسم به روى مؤمنین است. کسى که در این روز به روى برادر مؤمنش تبسم کند، خداوند، در روز قیامت، نظر رحمتبه او مىافکند، هزار حاجتش را برآورده ساخته و قصرى از در سفید برایش بنا مىکند و صورتش را زیبا مىسازد.
توسعه زندگى
در روز غدیر، باید چهره زندگى عوض شود. همه باید بکوشند برنامه عادى زندگى خود را بر هم زده و آن را با رفتارهایى سخاوتمندانهتر و نشاطانگیزتر بیارآیند تا همگان در همه جا طعم شیرین عید را بچشند و رایحه دلانگیز آن را استشمام کنند. یقینا در صدر توسعه دادن زندگى توسعه مالى قرار دارد. امام رضا(ع) فرمود: هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبدالله و وسع على عیاله و نفسه و اخوانه... (15) .
روز غدیر روزى است که خداى متعال در مال کسى که خدا را عبادت کند و بر خانواده، خویشتن و برادران ایمانىاش توسعه دهد فزونى پدید مىآورد.
«ج»جشن گرفتن
امام رضا(ع) در عید غدیر احوال کسان و اطرافیان خود را تغییر داد و وضع تازهاى در آنان ایجاد کرد. (16)
«ح»حمد کردن
پیامبر(ص) فرمود: یکى از سنتها این است که مؤمن، در روز غدیر، صد بار بگوید:
الحمدلله الذى جعل کمال دینه و تمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین على بنابیطالب(ع). (17)
«د»دعا
معصومان(ع) پیروانشان را به دعا در روز غدیر سفارش کردهاند. دعاهاى ویژه این روز عبارت است از:
1- دعایى که با این جمله آغاز شده است:
اللهم انک دعوتنا الى سبیل طاعتک... . (18)
2- دعایى که در آغاز این عبارت دیده مىشود:
اللهم انى اسئلک بحق محمد نبیک و على ولیک و الشان و القدر الذى خصصتهما دون خلقک... . (19)
این دعا در مفاتیحالجنان ذکر شده است. (20)
3- دعایى که با این جمله آغاز شده است:
اللهم بنورک اهتدیت و بفضلک استغنیت ... .
به بحارالانوار، ج 95، ص 318 مراجعه شود.
دید و بازدید
دید و بازدید یکى از آداب روزهاى عید و شادى است. این سنت مردم را شادابتر و نام و یاد عید را در دل و ذهنشان ریشهدارتر مىکند. اسلام همین سنت را براى عید غدیر در نظر گرفته و آن را مورد تاکید قرار داده است.
امام رضا(ع) فرمود: من زار مؤمنا ادخل الله قبره سبعین نورا و وسع فى قبره، و یزور قبره کل یوم سبعون الف ملک یبشرونه بالجنة. (21)
کسى که در روز غدیر به دیدار مؤمنى برود خداوند هفتاد نور بر قبر او وارد و قبرش را وسیع مىسازد; هر روز هفتاد هزار فرشته قبرش را زیارت کرده، به او بشارت بهشت مىدهند.
شایسته است این سنت در روز غدیر، که بزرگترین عیدهاست، اجرا شود تا علاوه بر احیاى روز غدیر رشتههاى الفت و مودت میان مردم محکمتر شود.
«ر»روزه
روزه در روز غدیر، بسیار مستحب است و فضیلتى استثنایى دارد.
امام على(ع) فرمود: اذا اخلص المخلص فى صومه لقصرت ایام الدنیا عن کفائته. (22)
اگر بنده مخلصى در روزه این روز اخلاص داشته باشد، همه روزهاى دنیا توان برابرى با آن را ندارد; به عبارت دیگر، اگر کسى تمام روزهاى دنیا زنده باشد و همه را روزهدار سپرى کند، ثوابش کمتر از ثواب روزه این روز خواهد بود.
نخستین جانشین راستین رسول خدا همچنین فرمود: ... و جعل الجزاء العظیم کفاءة عنه. (23)
... خداوند در برابر روزه عید غدیر پاداشى بزرگ نهاده است.
امام صادق(ع) یارانش را به این امر تشویق مىکرد و مىفرمود:
انى احب لکم ان تصوموه... . (24)
من دوست دارم شما این روز را روزه بگیرید.
آن بزرگوار همچنین مىفرمود:
صیام یوم غدیر خم یعدل عندالله فى کل عام مائة حجة و مائة عمرة مبرورات متقبلات. (25)
روزه روز غدیر خم نزد خداوند،در هر سال، برابر با صد حج و صد عمره مقبول است.
پیرامون روزه غدیر روایتبسیار وارد شده آنچه ذکر شد از باب نمونه بود.
«ز»زیارت
یکى از اعمال روز غدیر زیارت امیرمؤمنان على(ع) است.
زیارت آن حضرت(ع) به دو صورت ممکن است:
1. زیارت در حرم مطهر
امام رضا(ع) به احمد بنمحمد بنابى نصربزنطى فرمود: اى فرزند ابونصر، هر کجا بودى در روز غدیر کنار قبر امیرمؤمنان(ع) حاضر شو! همانا خداوند در این روز گناه شصتسال مرد و زن مؤمن را مىآمرزد.
بدرستى که پروردگار در این روز دو برابر آنچه در ماه رمضان شب قدر و شب عید فطر آزاد مىکند، مىرهاند. (26)
شیوه زیارت آن حضرت را از امام هادى(ع) مرحوم شیخ عباسى قمى(ره) در مفاتیحالجنان روایت کرده است. (27)
2. زیارتهاى عمومى
این زیارت، که به حرم مطهر اختصاص ندارد و ارادتمندان ولایت در همه جا مىتوانند از آن بهره گیرند، دو مورد است:
الف. زیارت امین الله; (28)
ب. زیارت روایتشده از امام صادق(ع). (29)
هر دو زیارت در مفاتیح ذکر شده است.
زینت دادن
آراستن پیکر و آذین بستن خانه، کوچه و بازار، در روزهاى عید، عملى رایج است. عیدى در ذهن و دل مردم زنده است که در آن خویش را بیارایند و در و دیوار را آذینبندى کنند.
چون عید غدیر بزرگترین عید است مردم باید در آن، بیش از هر عید دیگر، شادمانى کنند و خود و جامعه را بیارایند. فضیلت این عمل بسیار است، امام رضا(ع) فرمود:
روز غدیر روز زینت است، کسى که براى روز غدیر زینت کند خداوند همه گناهان کوچک و بزرگش را آمرزیده، فرشتگانى به سویش مىفرستد تا حسنات او را بنویسند و تا عید غدیر سال بعد بر درجات او بیفزایند. (30)
اهمیت زینت در این روز چنان است که امام رضا(ع) براى گروهى لباسهاى نو، انگشتر و کفش فرستاد. (31)
«ش»شادى کردن
امام على(ع) فرمود: و اظهروا ... السرور فى ملاقاتکم (32) ; در برخوردها شادى را آشکار کنید.
امام صادق(ع) فرمود: روز غدیر روز خوشحالى و شادى است. (33)
شکر گزارى
امام على(ع) فرمود: در روز غدیر، خداى را بر آنچه به شما ارزانى داشته نعمت ولایتشکر کنید. (34)
«ص»صدقه دادن
روز غدیر یکى از مستحبات مؤکد صدقه دادن است. امام على(ع) فرمود: الدرهم فیه بمائتى الف درهم (35) ;فضیلتیک درهم، که در روز غدیر داده شود، با فضیلت دویست هزار درهم برابر است.
صلوات فرستادن
امام صادق(ع) فرمود: در روز غدیر، بر محمد و اهل بیتش صلوات بسیار مىفرستى. (36)
«ط»طعام دادن
در روز غدیر غذا دادن به مؤمنان اهمیتبسیار دارد، امام صادق(ع) مىفرماید: و اطعم اخوانک (37) ; در روز غدیر، برادران دینىات را اطعام کن.
امام رضا(ع) در فضیلت این عمل فرمود: من اطعم مؤمنا کان کمن اطعم جمیع الانبیاء و الصدیقین (38) ; کسى که مؤمنى را در روز غدیر غذا دهد مانند فردى است که تمام پیامبران و صدیقین را غذا داده است.
اهمیت طعام دادن در این روز به اندازهاى است که امام صادق(ع) روز غدیر را روز اطعام طعام (39) خوانده است.
«ع»عبادت
امام رضا(ع) فرمود:
هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبد فیه... . (40)
غدیر روزى است که خداوند بر مال کسى که در آن عبادت کند، مىافزاید ... .
عطر زدن
بر اساس برخى از روایات امام صادق(ع) مؤمنان را به استعمال عطر در روز غدیر سفارش کرده است. (41)
عمل صالح انجام دادن
روى ان العمل فیه یعدل ثمانین شهرا و دوى انه کفارة ستین سنة. (42)
روایتشده که کردار نیک در روز غدیر، با عمل هشتاد ماه برابرى مىکند; و نیز روایتشده که کردار نیک در این روز کفاره شصتسال است.
«غ»غسل کردن
علماى شیعه بر استحباب غسل در روز غدیر اجماع دارند (43) و آن را مستحب مؤکد مىدانند. (44) بهتر این است که غسل در اول روز انجام گیرد. (45)
«ق»قضاى حوائج مؤمنان
امام صادق(ع) فرمود: واقض حوائج اخوانک (46) ; در عید غدیر حاجتهاى برادرانت را برآور!
«ک»کمک کردن
کمک کردن به ضعیفان و نیازمندان پیام ویژه صاحب غدیر براى روز غدیر است; پیامى که به فرمان حضرت(ع) باید دهان به دهان به همه مردم ابلاغ شود:
و لیعد الغنى على الفقیر و القوى على الضعیف; (47) باید در روز غدیر ثروتمند به تهیدست و توانا به ناتوان کمک کند.
«گ»گذشت و آشتى کردن
چشمپوشى از گناه برادران و برقرارى ارتباط دوستانه از دیگر مستحبات روز غدیر شمرده شده است. (48)
گشادهرویى
امام على(ع) فرمود: و اظهروا البشر فیما بینکم (49) ; با یکدیگر با گشادهرویى برخورد کنید.
«م»مساوات
امام على(ع) فرمود: و ساووا بکم ضعفائکم (50) ; میان خویش و ضعیفان مساوات ایجاد کنید.
مصافحه
امام على(ع) فرمود: اذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم (51) ; وقتى در روز غدیر یکدیگر را ملاقات کردید به هم دستبدهید و سلام کنید.
مهربانى و عطوفت کردن
امام على(ع) فرمود: و التعاطف فیه یقتضى رحمة الله و عطفه... . (52)
با یکدیگر عطوفت و مهربانى کردن در روز غدیر، موجب رحمت و عطوفتخداى متعال خواهد شد.
مهمان کردن
امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت. (53)
«ن»نماز
1. نماز شب عید غدیر
این نماز دوازده رکعت است. هر دو رکعتیک تشهد دارد و در پایان رکعت دوازدهم باید سلام داد. در هر رکعت، بعد از سوره حمد توحید ده بار و آیةالکرسى یک بار خوانده مىشود. در رکعت دوازدهم باید هر یک از حمد و سوره را هفتبار خواند و این ذکر را ده بار در قنوت تکرار کرد: لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد یحیى و یمیت و یمیت و یحیى و هو حى لا یموت بیده الخیر و هو على کل شى قدیر.
در دو سجده رکعت آخر، این ذکر ده بار خوانده مىشود:
سبحان من احصى کل شى علمه سبحان من لا ینبغى التسبیح الا له سبحان ذى المن و النعم سبحان ذى الفضل و الطول سبحان ذى العز و الکرم اسالک بمعا قد العز من عرشک و منتهى الرحمة من کتابک و بالاسم الاعظم و کلماتک التامة ان تصلى على محمد رسولک و اهل بیته الطیبین الطاهرین و ان تفعل بى کذا و کذا [به جاى کذا و کذا حاجتخود را [ذکر کند] و سپس بگوید انک سمیع مجیب. (54)
2. نماز روز عید غدیر
نیم ساعت پیش از ظهر غدیر، دو رکعت نماز مستحب است. در هر رکعتبعد از حمد، سورههاى توحید، قدر و آیةالکرسى ده بار خوانده مىشود. (55)
3. نماز مسجد غدیر
امام صادق(ع) فرمود: یستحب الصلاة فى مسجد الغدیر (56) ; نماز در مسجد غدیر مستحب است.
نیکى و احسان
امام على(ع) فرمود: تباروا یصل الله الفتکم و البر فیه یثمر المال و یزید فى العمر. (57)
یه یکدیگر نیکى کنید که خداوند الفت میان شما را پایدار مىسازد و نیکى در این روز موجب افزایش مال و عمر مىشود.
امام صادق(ع) فرمود: ... و اکثر برهم. (58)
... در روز غدیر به برادران ایمانى، بسیار نیکى کن.
و»وام گرفتن براى کمک به دیگران
امام على(ع) فرمود: من استدان لاخوانه و اعانهم فانا الضامن على الله ان ابقاه قضاه و ان قبضه حمل عنه. (59)
کسى که وام بگیرد تا به برادران مؤمنش کمک کند از سوى خدا ضمانت مىکنم که اگر او را زنده نگه داشت، بتواند وامش را بپردازد و اگر نگه نداشت، آن دین از دوش او برداشته شود.
توجه به دو نکته آشکار مىسازد که چگونه روز غدیر روزى ویژه به شمار آمده، کمک کردن به دیگران در آن عملى بسیار مهم است.
الف) هر چند وام گرفتن از نظر شرع کار چندان مرغوبى نیست، ولى این کار براى کمک به دیگران مستحب قرار داده شده است.
ب) اسلام حقالناس را بسیار مهم شمرده است، ولى در روایت آمده که اگر وام گیرنده توفیق حیات نیافت، خداوند حق مالى قرضدهنده را از دوش او برمىدارد.
«ه»هدیه دادن
امام على(ع) فرمود: هبو - او هیئوا - لاخوانکم و عیالکم عن فضله (60) ; از آنچه خداى متعال بر شما ارزانى داشته، به خانواده و برادرانتان ببخشید. (61)
و نیز فرمود: تهادوا نعم الله کما مناکم نعمتهاى خداوند را به یکدیگر هدیه کنید همان طور که به شما عطا فرموده است. امام رضا(ع) فرمود: افضل على اخوانک فى هذا الیوم (62) ; در این روز بر برادرانتبخشش کن.
امام رضا(ع) در این روز براى خانواده گروهى از اصحاب غذا، گندم، لباسهاى نو و حتى انگشتر و کفش فرستاد. (63)
همایش
گردهمایى یکى از اعمال و احکام روز غدیر است. این دستور الهى - سیاسى در راستاى تقویت ارتباط با ولایت و رهبرى الهى و پایبندى به لوازم آن صادر شده است.
على(ع) فرمود: ... واجمعوا یجمع الله شملکم; در روز غدیر، گرد هم آیید تا خداوند امورتان را از نابسامانى و پراکندگى برهاند.
پىنوشتها:
1- المراقبات، میرزا جواد آقاى تبریزى، ص217 و 218.
2- بحارالانوار، ج 95، ص 302.
3- المراقبات، میرزا جواد آقا تبریزى، ص256.
4- التهذیب، شیخ طوسى، ج3، ص143.
5- الغدیر، علامه امینى، ج 1، ص287.
6- سوره حجرات، آیه 10.
7- مستدرک الوسائل، محدث نورى، ج 1، ص456.
8- بحارالانوار، مجلسى، ج 95، ص 322.
9- همان، ص 301.
10- المراقبات، ص 260.
11- الغدیر، ص 274.
12- بحارالانوار، ج 95، ص303.
13- المراقبات، ص 260.
14- همان، ص257.
15- همان.
16- الغدیر، ج 1، ص287.
17- بحارالانوار، ج 95، ص 321.
18- المراقبات، ص 255.
19- بحارالانوار، ج 95، ص319.
20- مفاتیح الجنان، ص507.
21- المراقبات، ص257.
22- مصباح المتهجد، ص 702.
23- همان.
24- الغدیر، ص 285.
25- همان، ص286.
26- التهذیب، ج6، ص 24.
27- مفاتیح الجنان، ص659.
28- همان.
29- همان، ص 80.
30- همان، ص503.
31- المراقبات، ص257.
32- الغدیر، ج 1، ص287.
33- همان، ص 284.
34- بحارالانوار، ج ، ص 95.
35- الغدیر، ج 1، ص 284; المراقبات، ص 255.
36- المراقبات، ص 262.
37- همان، ص256.
38- بحارالانوار، ج 95، ص 322.
39- همان، ص 302.
40- همان، ج 95، ص 301.
41- المراقبات، ص 258.
42- التهذیب، ج 1، ص 114.
43- المراقبات، ص 260.
44- تحریر الوسیله، امام خمینى، ج 1، ص 98.
45- بحارالانوار، ج 95، ص 302.
46- المراقبات، ص256.
47- مفاتیح الجنان، ص 511.
48- مصباح المتهجد، ص 702; الغدیر، ج 1، ص 284; المراقبات، ص256.
49- مصباح المتهجد، ص 702; المراقبات، ص256.
50- همان.
51- همان.
52- الغدیر، ج 1، ص287.
53- المراقبات، ص 255.
54- التهذیب، ج3، ص143.
55- الکافى، ج 4، ص567.
56- الغدیر، ج 1، ص 284; المراقبات، ص 255.
57- بحارالانوار، ج 95، ص 302.
58- مصباح المتهجد، ص 702; المراقبات، ص256.
59- همان، ص 255.
60- مصباح المتهجد، ص 702.
61- بحارالانوار، ج97، ص119.
62- الغدیر، ج 1، ص287.
63- مصباح المتهجد، ص 702; الغدیر، ج 1، ص 284.
تبلیغات
