حوزه عمومی در فضای مجازی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

با ظهور فناوری های نوین ارتباطی و گستردگی اینترنت، جهان وارد دوران جدیدی شده است که با عناوین ویژه ای مانند «جامعه اطلاعاتی» و  «جامعه شبکه ای» از دوره های پیش از خود متمایز می شود. در دو دهه اخیر، همراه با توسعه و تکامل بسیار سریع ارتباطات رایانه ای و گسترش روزافزون دسترسی مردم جوامع گوناگون به اینترنت، شبکه های رایانه ای و تلفن های همراه، کوشش های نظری بسیاری صرف یافتن الگوهای مناسب برای مطالعه فضای مجازی و ابعاد و تأثیرات سیاسی و اجتماعی آن شده است. در جریان این تلاش ها مفهوم حوزه عمومی در چارچوب نظریات یورگن هابرماس جایگاه برجسته ای یافته است. هدف اصلی این پژوهش آن است که روشن نماید آیا از دیدگاه کارشناسان علوم ارتباطات و علوم سیاسی در دانشگاه های ایران حوزه عمومی در فضای مجازی تشکیل شده است؟ و آیا وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی را می توان به عنوان مصادیق حوزه عمومی مجازی در نظر گرفت. برای انجام این پژوهش از روش پیمایش استفاده شده است. بدین ترتیب که ابتدا با استفاده از نظرات اساتید علوم ارتباطات در قالب توزیع پرسشنامه، مولفه های 24 گانه برای سنجش نظر پاسخگویان درباره شاخص ها و متغیر های حوزه عمومی مجازی مشخص شد. در مرحله بعد مولفه های 24 گانه به همراه پرسش های دیگری که ما را در تحلیل یافته ها یاری می رساند در قالب پرسشنامه ای تنظیم و میان پاسخگویان توزیع و اطلاعات لازم جمع آوری شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که از دیدگاه کارشناسان علوم ارتباطات و علوم سیاسی دانشگاه های کشور سه متغیر مستقل حوزه عمومی در فضای مجازی شکل گرفته است و وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی از مصادیق حوزه عمومی در فضای مجازی هستند. همچنین یافته های پژوهش نشان دهنده آن است که نظریه حوزه عمومی قابل بکارگیری در حوزه مجازی است اما ویژگی های فضای مجازی و ارتباطات با واسطه رایانه ای، حوزه عمومی را فضایی متکثر و چند پاره ساخته است که با مدل سنتی حوزه عمومی متفاوت است.