امامان ؛ گنجینه هاى علم خداوند

از فرازهاى زیارت جامعه کبیره در معرفى امامان(ع) «عیبة علمه» است یعنى سلام بر امامان(ع) که گنجینه‏هاى علم او هستند: واژه عیبه این واژه به معناى جائى است که لباسها را در آن مى‏نهند، بهترین لباسها را. «العیبة مستودع الثیاب او مستودع افضل الثیاب»(1) «عیبة علمه» یعنى امامان گنجینه علوم الهى‏اند. علم بى پایان خداوند علم خداوند علم بى پایان است: «و عنده مفاتح الغیب لایعلمها الّا هو و یعلم ما فى البرّ و البحر و ما تسقط من ورقة الّا یعلمها ولاحبة فى ظلمات الارض ولارطب ولایابس الّا فى کتاب مبین»(2) و کلیدهاى غیب تنها نزد اوست و جز او کسى آنرا نمى‏داند او آنچه را در خشکى و دریاست مى‏داند هیچ برگى از درختى نمى‏افتد مگر اینکه از آن آگاه است و نه هیچ دانه‏اى در تاریکیهاى زمین و نه هیچ‏تر و خشکى وجود دارد جز آنکه در کتابى آشکار(در کتاب علم خداوند) ثبت است.
این آیه از جمله گویاترین آیات قرآن کریم در حوزه گستردگى علم ذات مقدّس ربوبى است «یعنى او از جنبش میلیاردها موجود زنده کوچک و بزرگ در اعماق دریاها، از لرزش برگ درختان در تمام جنگلها و کوهها، از تاریخچه قطعى شکفتن هر غنچه و باز شدن گلبرگها، از جریان امواج نسیم در بیابانها و خمیدگى دره‏ها، از شماره واقعى سلولهاى بدن هر انسان و گلبولهاى خون، از حرکات مرموز تمام الکترون‏ها در دل اتمها و بالأخره از تمام اندیشه هایى که از لابلاى پرده‏هاى مغز ما مى‏گذرد و تا اعماق روح ما نفوذ مى‏کند آرى از همه اینها بطور یکسان با خبر است.»(3) «یعلم ما یلج فى الارض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها و هو الرحیم الغفور.»(4) آنچه در زمین فرو مى‏رود و آنچه را از آن بر مى‏آید مى‏داند و همچنین آنچه از آسمان نازل مى‏شود و او مهربان و آمرزنده است.
او از تمام قطرات باران و امواج سیلاب که در اعماق زمین فرو مى‏رود و به طبقه نفوذناپذیر مى‏رسند و در آنجا متمرکز و براى انسانها ذخیره مى‏شوند، آگاه است. او از دانه‏هاى گیاهان که با کمک باد یا حشرات در پهنه زمین پراکنده مى‏شوند و در زمین فرو مى‏روند و روزى به درخت سرسبز یا گیاه پرطراوتى تبدیل مى‏گردند باخبر است. از ریشه‏هاى درختان به هنگامى که در جستجوى آب و غذا به اعماق زمین پیشروى مى‏کنند، از امواج الکتریسیته از گازهاى مختلف و ذرات هوا، که به داخل زمین نفوذ مى‏کنند، از جاندارانى که در زمین فرو مى‏روند و به آن حیات مى‏بخشند و نیز از گنجها و دفینه‏ها و اجساد مردگان اعم از انسانها و غیر انسانها که در این زمین گسترده دفن مى‏شوند آرى از همه اینها باخبر است. همچنین از گیاهانى که از زمین خارج مى‏شوند، از انسانها که از آن برخاسته‏اند، از چشمه هایى که از آن مى‏جوشد، از گازهایى که از آن بر مى‏خیزد، از آتشفشانهایى که در آن زبانه مى‏کشد و ازحشراتى که در درون زمین لانه دارند و از آن سر بر مى‏دارند و خلاصه از تمام موجوداتى که از اعماق زمین بیرون مى‏ریزد اعم از آنچه ما مى‏دانیم و نمى‏دانیم او از همه آنها مطلع و آگاه است.(5) آیات در زمینه علم گسترده خداوند بویژه از اعمال و رفتار، اندیشه‏هاى انسان، بسیار زیاد است. این آیات را تنها براى این آوردیم که ابتدا حوزه گسترده علم حضرتش را بیابیم تا معناى «عیبة علمه» گنجینه‏هاى علم خداوند را دریابیم در پاورقى آدرس برخى از این آیات را آورده‏ایم.(6) براى آنکه در حوزه علم خداوند از محضر عترت هم بهره‏مند شده باشیم دو جمله از حضرت مولى على(ع) در حوزه گسترده علم خداوند مى‏آوریم: «... ولایعزب عنه عدد قطر الماء و لانجوم السماء ولاسوا فى الریح فى الهواء ولادبیب النمل على الصفا ولامقیل الذّر فى اللیلة الظلماء یعلم مساقط الاوراق و خفىّ طرف الاحداق...»(7) ...( چیزى از خدا پنهان نیست)نه تعداد قطرات آب‏ها و نه ستارگان انبوه آسمان و نه ذرات خاک همراه با گرد بادها در هوا و نه حرکات مورچگان بر سنگهاى سخت و نه استراحتگاه مورچگان ریز در شب‏هاى تار خداوند از مکان ریزش برگ درختان و حرکات مخفیانه چشم‏ها آگاه است.... «یعلم عجیج الوحوش فى الفلوات و معاصى العباد فى الخلوات و اختلاف النینان فى البحار الغامرات وتلاطم الماء بالریاح العاصفات...»(8) خداوند از نعره حیوانات وحشى در کوهها و بیابانها و گناه و معصیت بندگان در خلوتگاهها و آمد و رفت ماهیان در دریاهاى ژرف و به هم خوردن آبها بر اثر وزش بادهاى سخت آگاه است.... علم امامان(ع) این فراز از زیارت جامعه کبیره امامان را گنجینه‏هاى علم ذات مقدّس ربوبى معرفى مى‏کند. یعنى خداوند امامان را به بخشى از علومى که نزد ذات مقدّسش هست واقف ساخته و آنها گنجینه دار این علومند.
 از این رهگذر است که ما بر این باوریم که امامان معصوم(ع) به اذن خداوند علم غیب دارند. ستون فقرات این علم اذن خداوند است. به این ترتیب تفسیر برخى از آیاتى که به ظاهر نفى علم غیب از پیامبر مى‏کند(9) روشن مى‏گردد: علّامه طباطبائى مى‏فرماید: خداوند ذاتاً از غیب آگاه است و هر کس جز او از غیب آگاه باشد به تعلیم او خواهد بود و هر جا پیامبر آگاهى خود از غیب را انکار مى‏کند و مى‏گوید: علم غیب ندارم. معناى آن اینست که مستقلاً و ذاتاً عالم به غیب نیستم و هر چه مى‏دانم از جانب خدا به من آموخته شده است.(10) از نگاه متکلمان شیعه یکى از دلائل امامت مولى على(ع) خبرهاى غیبى مولى على(ع) است که حضرت قبل از وقوع خبر مى‏داد و در موعد خود اتفاق مى‏افتاد.(11) ابن ابى الحدید معتزلى مى‏گوید: ما على را در خبرهاى غیبى که از او صادر شده امتحان کرده‏ایم و همه خبرهاى او را مطابق با واقع یافتیم.(12) از قرآن کریم استفاده مى‏شود که ذات مقدّس ربوبى علم غیب را در اختیار آنان که حضرتش از آنان راضى است و برگزیده او هستند قرار مى‏دهد از جمله: 1- « عالم الغیب فلایظهر على غیبه احداً الّا من ارتضى من رسول فانّه یسلک من بین یدیه و من خلفه رصداً»(13) داناى غیب اوست و هیچکس را بر اسرار غیبش آگاه نمى‏سازد مگر رسولانى که آنان را برگزیده و مراقبینى از پیش‏رو و پشت سر براى آنها قرار مى‏دهد. از این آیه شریفه هم علم غیب گسترده خداوند استفاده مى‏شود و هم اینکه افراد مورد رضاى حق که پیامبر از زمره آنهاست و نیز معصومین به اذن خداوند با اذن حضرت حق بر بخشى از علم غیب علم پیدا مى‏کنند، در نهج البلاغه آمده که وقتى مولى على(ع) از حوادث آینده خبر داد یکى از یاران حضرت عرض کرد: این علم غیب است مولى على(ع) فرمود:
 «لیس هو بعلم غیب و انّما هو تعلّم من ذى علم»(14) این علم غیب نیست این علمى است که از صاحب علمى (پیامبر) آموخته‏ام . 2- «ماکان اللّه لیذر المؤمنین على ما انتم علیه حتى یمیز الخبیث من الطیب و ما کان اللّه لیطلعکم على الغیب ولکن اللّه یجتبى من رسله من یشاء فآمنوا باللّه و رسله و ان تؤمنوا و تتقوا فلکم اجر عظیم»(15)
چنین نبود که خداوند مؤمنان را به همان گونه که شما هستید واگذارد مگر آنکه ناپاک را از پاک جدا سازد و نیز چنان نبود که خداوند شما را از اسرار غیب آگاه سازد.(تا مؤمنان و منافقان را از این راه بشناسید) ولى خداوند از میان رسولان خود هر کس را بخواهد بر مى‏گزیند پس به خدا و رسولان او ایمان بیاورید و اگر ایمان بیاورید و تقوى پیشه سازید پاداش بزرگى براى شماست. این آیه صریح است که خداوند هر زمان بخواهد از میان پیامبرانش کسانى را انتخاب مى‏کند و گوشه‏اى از علم غیب بى‏پایان خود و اسرار درون مردم را که شناخت آن براى تکمیل رهبرى آنان لازم است در اختیار آنان قرار دهد و البته این با اذن خداوند است. در روایات ما صدها مورد از پیشگوییهاى امامان آمده است که بخشى در زمان خود تحقق یافته و بخشى که مربوط به آینده است در آخرالزمان و عصر ظهور حضرت اتفاق خواهد افتاد. این بخش از روایات غیبى است، بخش دیگر روایاتى است که امامان از باطن این و آن خبر دادند و نیز روایات دیگر پیرامون غیب. خوشبختانه در سالیان اخیر کتابى نفیس در این زمینه نگاشته شده تحت عنوان «الاحادیث الغیبیه» در سه جلد که توسط مؤسسه المعارف الاسلامیة قم منتشر شده است. در این کتاب مجموعه‏اى از احادیث غیبى معصومان علیهم السلام آمده است، در روایات اهل بیت(ع) احادیث متعددى پیرامون غیب امامان(ع) آمده است مرحوم علامه مجلسى در جلد بیست وششم بحارالانوار بیش از 22 حدیث در این زمینه آورده است.
در مجموع روایاتى که گویاى علم غیب معصومین(ع) در حد تواتر است و جاى انکار نیست. امامان سلام اللّه علیهم اجمعین گنجینه‏هاى علم ذات مقدّس ربوبى است و این افتخارى است که نصیب غیر معصومین نمى‏شود.(16
) پى‏نوشت‏ها
- 1. النهایة ابن اثیر، ج 3، ص 327، مجمع البحرین، ج 2، ص 1296، چاپ مؤسسة النعمة. 2. سوره انعام، آیه 59. 3. تفسیر نمونه، ج 5، ص 335 و 336(چاپ سى و سوم). 4. سوره سبا، آیه 3. 5. تفسیر نمونه، ج 18، ص 21 و 22 چاپ بیست و چهارم. 6. سوره آل عمران، آیه 29، سوره ق، آیه 16، سوره نمل، آیه 74 - 75، سوره مجادله، آیه 7 و...و... 7. نهج البلاغه، خطبه 178. 8. همان، خطبه 198. 9. برخى از این آیات علم غیب را منحصر به خداوند مى‏کند مانند انعام، 59؛ نمل، 65؛ احقاف،23؛ ملک، 26؛ مائده، 116؛ هود، 49؛ کهف، 26. برخى دیگر آیاتى است که برخى پیامبران مانند پیامبر اکرم(ص) و حضرت نوح علم غیب را از خود نفى مى‏کنند مانند: انعام، 50؛ هود،31؛ انبیاء،111؛ اعراف، 188؛ هود،47؛ ص، 69؛ شعراء، 112؛ احقاف، 9؛ مائده، 109. برخى از این آیات علم غیب را از پیامبران نفى مى‏کند: عبس، 3 ؛ مطففین، 18؛ توبه، 101؛ هود،46. برخى از آیات مى‏گوید علم به وقت قیامت، جنود پروردگار، افرادى که در آینده به دنیا مى‏آیند، علم به تأویل، نزول باران و...و... اختصاصى خداوند است. مانند: اعراف، 187؛ احزاب،63؛ فصلت، 47؛ لقمان، 34؛ مدثر، 31؛ ابراهیم، 9؛ رعد، 8؛ آل عمران، 7. 10. تفسیر المیزان، ج 20، ص 131. 11. ارشاد شیخ مفید، ص 148. 12. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید معتزلى، ج 7، ص 48. 13. سوره جن، آیات 26 - 27. 14. نهج البلاغه، خطبه 128. 15. سوره آل عمران، آیه 179. 16. در تفسیر نمونه جلد بیست و پنجم، ص 147 به بعد بحث مختصر و مفیدى پیرامون علم غیب آمده است و نیز کتاب علم پیامبر و امام در قرآن از انتشارات مؤسسه در راه حق در این زمینه کتاب خواندنى است نیز مقدمه کتاب «الاحادیث الغیبیه».