چیستی مراء و بازشناسی آن در آیات و روایات (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

گفتگو یکی از رایج ترین راه های ارتباط با دیگران است. اگر فهمیدن و فهماندن از حالتی طبیعی و درست برخوردار باشد رابطه جمعی سالمی شکل می گیرد و مکالمه به بار می نشیند. گاهی گفتگوها به انگیزه های مختلف از حالت صحیح و مرام اخلاقی بیرون می رود و به جای درستی، مهرورزی، راهنمایی و روشن نماییِ حق، به آسیب هایی چون میل به چیرگی، فضل نمایی، تفاخر و تعصب منحرف می شود. یکی از این آسیب های گفتگو «مراء» است. این عنوان ویژه اخلاق اسلامی است و در آیات و روایات به کار برده شده است؛ «مراء» ابهام معنایی دارد و در چیستی و مؤلفه های آن تردید و اختلاف است. مسأله این پژوهش بررسی معنای درست «مراء» بر اساس کاربرد لغت عرب و مفهوم ریشه ای آن با بهره گیری از آیات و روایات است. این تحقیق با اطلاعات اهل لغت، آیات قرآن و تفسیر، مجموعه روایات و تحلیل های اخلاقی و فقهی با روش تحلیل منطقی انتقادی انجام شده است. هدف تشخیص چیستی مراء و کاربست درست آن در حوزه های گوناگون اخلاق گفتگو است. یافته های پژوهش نشان داده اند که مراء به جر و بحث تند با ورود بر سخن دیگری اطلاق می شود که در نتیجه، طرفِ گفتگو از سر ناراحتی چیزی بگوید تا بتوان به نفع خود از آن بهره برد. لذا مراء از جهت اخلاقی پیوسته قبیح و نادرست است. از نظر فقهی نیز متناسب با مفاسدی که به بار می آورد حکمِ مرجوح تکلیفی است که از کراهت تا حرمت را در بر می گیرد.