بررسی دیدگاه های مدیریت اقتضایی در باره سازمان، محیط و انسان از منظر قرآن (مقاله ترویجی حوزه)

چکیده

بی گمان رهاوردهای دیدگاه های مدیریت اقتضایی، باورهای مکاتب کلاسیک و نئوکلاسیک را در حوزه سه گانه سازمان، انسان و محیط به چالش کشیده است. آنچه با مطالعه اکتشافی و استفاده از روش فراترکیب از دیدگاه مدیریت اقتضایی به دست می آید، مشخص است که این دیدگاه سازمان را موجودی ارگانیک تلقی می کند؛ افزون تر اینکه انسان را موجود خنثی، پیچیده با نیازهای متعدد، متنوع و متغیر معرفی می نماید. این دیدگاه، درباره محیط نیز باور دارد که نقش و تأثیرگذاری محیط بر سازمان و انسان، چنان اهمیتی دارد که تعالی و تنزل انسان و بقا و ادامه حیات سازمان، درگرو اقتضائات محیط است. از این رو، با توجه به تفاوت دیدگاه قرآن کریم در این حوزه های سه گانه با دیدگاه مدیریت اقتضایی، جا دارد که این مسئله با مراجعه به کلام وحی و بهره گیری از روش پژوهش تلفیقی مبتنی بر روش های اکتشافی، فراترکیب و استنطاقی، تجزیه و تحلیل شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که قرآن کریم رهاوردهای مدیریت اقتضایی را ناقص و ناتمام می داند و تأکید می کند که سازمان به مثابه یک کل، بهره مند از حیات است و صرف جذب منابع از محیط برای ادامه حیات آن کافی نیست؛ بلکه ایمان، صبر، تواصی به حق و تواصی صبر، تقوا و خشنودی الهی در سطوح سه گانه آن - فرد، گروه و سازمان- مؤثر است. همچنین تعامل انسان و سازمان با محیط، منفعلانه نیست؛ بلکه فعال، پویا و پیش گیرانه با هدف اصلاح یا تغییر آن است. افزون تر اینکه عوامل محیطی، منحصر به عوامل اقتصادی، فناوری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیست؛ بلکه عوامل غیبی و ماورائی هم در رشد و تعالی یا تنزل و اضمحلال انسان و سازمان نقش اساسی دارند.