حقوق نظامی زنان در صدر اسلام

مبارزه علیه دشمنان و حفاظت از خانه، خانواده و وطن و دفاع از عقیده امری ذاتی و فطری است که در نهاد بشر به ودیعه نهاده شده است.هیچ انسان غیرتمندی به ظلم و ستم تن در نمی‌دهد و در برابر تجاوز بیگانه به حریم معتقدات، دارایی و زندگیش بی‌تفاوت نخواهد ماند و با هر وسیله به مبارزه برخاسته و از خود دفاع می‌کند.روشن است که این مبارزه و دفاع هر گاه باعقیده صحیح و روشن همراه شود، دارای ارزشی والاتر خواهد بود و مجاهد را به کمال رهنمون می‌سازد.در اسلام جهاد کنندگان دارای ارزش ویژه‌اند و آیات بسیاری در ستایش ایشان آمده است.
شواهد تاریخی ارائه شده، حضور نظامی زنان را در جهاد اسلامی نشان داده.گرچه این حضور بیشتر به صورت پشتیبانی و تدارکات جنگی دیده می‌شود، اما به خوبی نشانگر این مسأله است که پیامبر (ص) و علی(ع) حضور زنان را در جهاد تأیید می‌کرده‌اند،این حضور انواع گوناگونی داشته که به برخی از آنها اشاره می‌گردد.زیرا این شواهد یا با فعل معصوم(ع) یا با تقریر ایشان تأیید شده‌اند.مسلمانان نیز این حضور را غیر شرعی تلقی نمی‌کردند،به همین دلیل،در فتوحات اسلامی که خصوصاً پس از وفات پیامبر(ص) صورت گرفت و جهاد ابتدایی شمرده می‌شوند، زنان حضور داشتند.
1.تشویق به مبارزه
یاری مبارزان، تنها به سلاح برگرفتن و مبارزه رو در رو محدود نمی‌شود، بلکه تشویق دیگران به جنگیدن و ایجاد روحیه سلحشوران و تقویت روحی مبارزان نیز در پیروزی بسیار مؤثر است.
در جنگ احد هنگامی که کار بر مسلمانان سخت و آثار شکست ظاهر شد، بسیاری از مردان از صحنه‌های جنگ گریختند.«صفیه» عمّه رسول خدا(ص) و «امّ ایمن» به صحنه نبرد شتافتند.این دو نفرفراریان را سرزنش می‌کردند و با گفتن سخنانی آنان را به مبارزه تشویق می‌نمودند.
در غزوه حنین نیز هنگامی که آثار هزیمت مسلمانان پدیدار گشت،تعدادی از مردان از میدان گریختند، چنان که «ام الحارث الانصاریه» عمر بن خطاب را در حال فرار دید و به او گفت:این کار چیست که انجام می‌دهی؟عمر در توجیه کار ناپسند خود گفت:قضا و قدر الهی است.اما «امّ حارث» مانع فرار شوهر خود شد و او را به مبارزه و پایداری تشویق کرد و خود نیز به مبارزه پرداخت.
«ام عماره» نیز که برای کمک رسانی به جبهه آمده بود،بر فراریان فریاد برمی‌آورد و می‌گفت:«آیه عاده هذه!مالکم و للفرار».این چه رویه‌ایست که در پیش گرفته‌اید، شما و فرار!؟
2. پشتیبانی و تدارکات
نوع دیگری از موارد حضور نظامی زنان مسلمان، پشتیبانی رزمندگان در پشت جبهه بوده است،انجام کارهایی مانند: آب دادن به رزمندگان، تهیه غذا، نگهداری و جمع آوری تیرها و دیگر سلاح‌ها که در صحنه نبرد پراکنده شده بود، کمک به مجروحان و درمان موقت آنان،انتقال مجروحان و شهدا به شهر و… به نمونه‌هایی از این موارد اشاره می‌کنیم:
«امّ سلیم بنت ملحان» و «عایشه» دختر ابوبکر در جنگ احد، مشک‌های آب را بر پشت خود حمل کرده و به رزمندگان می‌رساندند. «امّ سلیم» در خیبر نیز جهت تدارکات جنگ و خدمات پشتیبانی حضور داشت.
«ام سلیط» در احد شرکت داشت.او مشک آب را به منظور آب رسانی به رزمندگان حمل می‌کرد و سوراخ مشک‌هایی را که بر اثر اصابت تیر سوراخ شده بود، می‌دوخت.
«فاطمه زهرا(س)» نیز در احد حضور داشتند و به جهاد کنندگان آب و غذا می‌رساندند و مجروحان را مداوا می‌کردند.ایشان با کمک علی(ع) جراحات رسول خدا(ص) را درمان کردند.
3. مبارزه رو در رو با دشمن
نمونه‌هایی که در عناوین گذشته آمد، نشان می‌دهد که زنان به منظور یاری رسانی به رزمندگان در جبهه‌های نبرد،حضور داشتند.منطقی است که احتمال دهیم برخی از آنان حداقل برای دفاع از خود، سلاح حمل می‌کردند، چنان که نقل شده است که «امّ سلیم بنت ملحان» هنگام شرکت در جنگ حنین با خود خنجری داشت.هنگامی که این مسأله به اطلاع رسول الله(ص) رسانده شد،ایشان از او در مورد علّت حمل سلاح سؤال کرد، امّ سلیم پاسخ داد:«آن را همراه دارم تا اگر مشرکی به من نزدیک شد،شکمش را بدرم».
واقدی نقل کرده است که در جنگ احد هنگامی که حمله مشرکان شدّت گرفت و آثار شکست در سپاه مسلمانان پدید آمد، مسلمانان جز تعداد انگشت شماری گریختند و تنها افراد معدودی به دفاع از پیامبر (ص) پرداختند.«نسیبة بنت کعب الانصاریه» مشهور به «امّ عماره» یکی از ایشان بود.او که برای آب دادن به رزمندگان به جبهه آمده بود، مشک آب را رها کرد و سلاح به دست گرفت و به دفاع از پیامبر (ص) پرداخت.او با هر وسیله ممکن،مشرکان را دور می‌کرد،حتی نقل شده است که به مشرکان و مرکب آنها سنگ می‌انداخت.رسول خدا(ص) که ناظر این صحنه بود،بر او تبسم کرد.«ام عماره» در این نبرد جراحت بسیار برداشت.(گویند 12 یا 13 جراحت پیدا کرد. پیامبر(ص) وقتی متوجه زخم‌های او شد، از پسرش «عبدالله» خواست که زخم‌های مادر را پانسمان کند.پس از آن «ام عماره» دوباره برخاست و به جنگیدن ادامه داد.بعدها رسول خدا (ص) از شجاعت او در حمایت از خویش چنین یاد کردند:
«ما التفت یمیناً و لاشمالاً إلاّ و أنا أراها تقاتل دونی؛هرگاه به راست و چپ نظر می‌افکندم، او را دیدم که می‌جنگد» و نیز فرمودند:«لمقام نسیبة بنت کعب الیوم خیر من مقام فلان و فلان؛مقام نسیبه در آن روز بهتر است از مقام فلانی و فلانی».
درمان زخم‌ها و جراحات «امّ عماره» یک سال به طول انجامید و اثر برخی از آنها تا آخر عمر بر بدن او باقی ماند. او در غزوه‌های بنی‌قریظه، خیبر و حنین شرکت کرد. شجاعت و دلاوری او در حنین کمتر از احد نبود، او خود نقل می‌کند:
«در حنین مردم از هر سو می‌گریختند،من و چهار زن دیگر می‌جنگیدیم.من شمشیری بران داشتم.«ام سلیم» در حالی که باردار بود، خنجری حمل می‌کرد و نیز «ام سلیط» و «ام الحارث» نیز چنین می‌کردند.مردی از هوازن را دیدم که پرچم جنگ را حمل می‌کند و سوار بر شتر به دنبال مسلمانان می‌تازد.شترش را پی کردم.او به زمین افتاد و من بر پشتش نشستم،پی در پی او را زدم تا از پا در آمد و شمشیرش را برداشتم…»
«ام عماره» پس از وفات پیامبر(ص) نیز در جهاد مسلمانان شرکت کرد، چنان که در جنگ یمامه به سختی جنگید و یک دست او قطع شد.