مناسبات تولیدکشاورزی در مدل های مختلف زمین داری ایران دوران میانه تا پیش از گسترش اقطاع داری (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تا پیش از آغاز واگذاری های محدود زمینهای دیوانی به عنوان اقطاع به نظامیان در زمان آل بویه و گسترش و تثبیت این روش در زمان سلاجقه و متعاقب آن، گسترش مناسبات تولید «مزارعه» در تولید کشاورزی اکثر مناطق ایران، مناسبات تولیدکشاورزی معهود و غالبی که در فلات ایران مرسوم بود مناسبات تولید مبتنی بر «بهره ثابت مالکانه« بود که گسترده ترین شکل مناسبات تولید در ایران تا قبل از تسلط سلاجقه خصوصاً در زمین های دیوانی و اربابی بوده است. این مدل از مناسبات تولیدکشاورزی برخلاف مناسبات تولید مزارعه، در ذات و کارکرد خود امکان پیشرفت نیروهای تولیدی و انباشت سرمایه و در نتیجه پیشرفت و گسترش تولید را فراهم می کرد و شاید رمز شکوفایی اقتصادی و حیات مادی و متعاقب آن شکوفایی فرهنگی، علمی و هنری ای ایران اسلامی که در تاریخ به دوران شکوفایی تمدن اسلامی در چهار قرن اولیه معروف گشته در همین موضوع باشد. در این مقاله با تکیه بر مالکیت ابزار تولید به بررسی و تبیین مناسبات تولید موجود در انواع زمین داری در فلات ایران از زمان ورود اسلام تا تسلط سلاجقه پرداخته شده است.