تأثیر فرنگی مآبی (گلفرنگ ها) بر تزئینات معماری و قالی کاشان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

طرح و نقش گلفرنگ، یکی از نقوش پر کاربرد در حوزه هنر های سنتی، و طراحی قالی است. نقوش موسوم به گل رز یا گل و مرغ، از هنر غرب نشأت گرفته است و اکثر پژوهشگران، این نقش را از نقوش فرنگی می دانند. نقش گلفرنگ از دوره صفویه با رواج فرنگی سازی وارد هنر ایران شده و عصر قاجار، دوره اوج آن بوده است. این نقش از همان ابتدا، در تمام زمینه های هنری مثل نقاشی و کتاب آرایی، کاشی کاری و گچ بری ورود پیدا می کند؛ ولی هنر قالی، آخرین حوزه ای است که تحت تأثیر فرنگی سازی قرار می گیرد. شاید دلیل این امر، استمرار و پایداری سنت ها در زمینه طراحی و بافت فرش باشد. دوره قاجار، نقش گلفرنگ در طراحی فرش کاشان وارد می شود؛ و در ابتدا، به صورت تلفیقی با نقوش سنتی مورد استفاده قرار می گیرد. در دوره پهلوی اول، تنوع گلفرنگ ها بیش تر شده و اصول طبیعت گرایی(ناتورالیسم) نیز در طراحی آن، رعایت می شود؛ در عصر قاجار، حوزه قالی بافی کاشان بیش تر تحت تأثیر هنر غرب بوده است؛ زیرا تأثیرات فرنگی مآبی در کاشان، بیش تر است و به همین دلیل، نقش گلفرنگ در کاشان، زودتر وارد طراحی قالی شد. طرح و نقش گلفرنگ، یکی از طرح های نوزده گانه در تقسیم بندی طرح و نقش قالی ایران می باشد؛ هدف از این پژوهش، بررسی طرح و نقش گلفرنگ در خانه های تاریخی و قالی شهر کاشان، به شیوه تطبیقی، و بررسی شباهت ها و تفاوت های آن ها است. طرح گلفرنگ در کاشان بیش تر مورد استفاده واقع شده است؛ وجود منابع کثیری، مانند خانه ها و بنا های تاریخی، از جمله خانه بروجردی ها، خانه طباطبایی ها و ... که هر کدام مملو از نقوش فرنگی و انواع  گلفرنگ ها هستند، از دلایل مهم تنوع گلفرنگ ها در این شهر است. در واقع، وجود نقوش گلفرنگ در خانه ها و ابنیه های تاریخی، باعث انعکاس این طرح ها در قالی های آن زمان شد؛ در این میان، نقش نقاشان زبردست کاشانی را نباید نادیده گرفت که البته، در هر کدام از دوره های تاریخی قاجار، پهلوی اول و پهلوی دوم دستخوش تغییراتی شدند که مورد بررسی قرار دادیم. اهدافی که در این پژوهش، مورد بررسی قرار گرفته اند: 1. بررسی نقش های فرنگی مآبی(گلفرنگ)در قالی های کاشان؛ 2. بررسی عوامل تأثیر گذار بر طرح گلفرنگ در قالی های کاشان؛ 3. بررسی دلایل اجتماعی و فرهنگی شکل گیری طرح گلفرنگ(فرنگی مآبی) در تزیینات معماری کاشان.