نقد تطبیقی- تحلیلی چهار شرح عرفانی دیوان حافظ با تکیه بر غزل آب حیات (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

سیر شرح نویسی بر دیوان حافظ، از همان سال های پس از وفات وی آغاز شد و شارحان با هدف گشودن قفل صندوقچه پر رمز و راز دیوان خواجهشیراز، کوشیدند تا بهره مندی همگان را از این گنجینه عظیم و بی بدیل فرهنگی، سهل و میسر سازند. این تلاش ها، نه فقط در ایران که در خارج از این مرزها، آن هم از لحاظ تعداد به مراتب بیشتر صورت پذیرفت. ختمی لاهوری، خویشگی قصوری و اکبرآبادی از شبه قاره هند و باقریان موحد در داخل کشور، جزو خیل عظیم این شارحان بوده اند که در این پژوهش، به طور نمونه و با روشی توصیفی، به نقد تطبیقی- تحلیلی شروح آنها بر غزل آب حیات حافظ پرداخته شد. نتایج حاصل نشان می دهد که چهارشارح، بدون در نظرگرفتن زیبایی های ادبی و با دیدگاه عرفانی محض، این غزل را مورد واکاوی قرار داده اند. در این میان، جنبه عرفانی شرح ختمی با این که نسبت به سه شرح دیگر از قدمت بیشتری برخوردار است، قویتر بوده و به تعابیر اصطلاحی بزرگان صوفیه نزدیک تر است و اکبرآبادی و باقریان موحد، کاری جز بازگویی تعابیر دیگران انجام نداده اند.