واکاوی مفهوم مخاطره در قراردادها با تأکید بر مفاهیم قمار و غرر (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مخاطره، مفهومی است مورد توجه نظام های مختلف اقتصادی و حقوقی که هر یک در مواجهه با آن سیاست گذاری ویژه ای انجام داده اند. قدر مسلم، عدم پذیرش برخی اقسام اعمال مخاطره آمیز از سوی عموم این نظام ها از جمله نظام اقتصادی و حقوقی اسلام است. با توجه به وجود کم و بیشِ مخاطره در عموم قراردادها، تبیین مفهوم و جایگاه این عنصر، جهت تشخیص مخاطره مشروع از نامشروع، امری ضروری است. شیوه ای که می تواند این تبیین را تسهیل نماید، احصا و عنصرشناسی (شناخت اجزای تشکیل دهنده) قراردادهای ملازم با عنصر مخاطره و برقراری ارتباط میان عناصر شناسایی شده و عنصر مخاطره بوده تا از این طریق بتوان طبقه بندی دقیقی از این قراردادها مبتنی بر مخاطره ارائه کرد. نتیجه بررسی عنصرشناسانه این مصادیق قمار، گروبندی، غرر، عقود احتمالی و عقود شانسی به دست آمدن تعریفی تشکیکی از مخاطره است که بر اساس آن، پایین ترین سطح مخاطره در عقود و معاملات صحیح و بیشترین آن در قمار و گروبندی (قراردادهای قماری) است و در این بین نیز مخاطره مؤجد غرر (قراردادهای غرری) قرار داد. مصادیق دیگر نیز هر یک بر اساس میزان مخاطره موجود در آن، در یکی از این سطوح سه گانه قرار خواهند گرفت. بنابراین در نظام اقتصادی و حقوقی اسلام، در سه سطح با مخاطره مواجه هستیم که هر سطحی قواعد خاص خود را داشته و مواجهه قانون گذار با آن متفاوت از سایر سطوح است. به طوری که در مقابل حمایت حداکثری از قراردادهای صحیح، در بالاترین سطح مخاطره، نه تنها حمایتی وجود ندارد بلکه برخی موارد (قمار) مورد جرم انگاری نیز قرار گرفته است.