تغییرپذیری تمرین به تغییر حرکت و تغییر ویژگی های زمینه ای گفته می شود که یادگیرنده هنگام تمرین مهارت تجربه می کند. پژوهش حاضر با هدف مقایسه تأثیر تغییرپذیری تمرین بر یادگیری پرتاب آزاد بسکتبال در شرایط پنهان و آشکار انجام گرفت. بدین منظور، 40 دانشجوی پسر داوطلب (27-20 ساله) دانشگاه شهید بهشتی، انتخاب و بعد از اجرای پیش آزمون به صورت تصادفی در چهار گروه یادگیری پنهان با تمرین متغیر، گروه یادگیری پنهان با تمرین ثابت، گروه یادگیری آشکار با تمرین متغیر و گروه یادگیری آشکار با تمرین ثابت تقسیم شدند. گروه های تمرین متغیر به مدت 6 روز، در هر جلسه 45 پرتاب را از فاصله های 5/1، 3 و 4 متری از هدف، و گروه های تمرین ثابت، پرتاب از فاصله 3 متری را انجام دادند. گروه های یادگیری پنهان همراه با اجرای تکلیف پرتاب آزاد، تکلیف ثانویه شمارش سه تایی اعداد از 1000 به سمت عقب را انجام می دادند، اما گروه یادگیری آشکار بدون اجرای تکلیف ثانویه، تکلیف پرتاب آزاد را اجرا می کردند. آزمون های مراحل اکتساب، یادداری (با فاصله 48 ساعت) و انتقال (از فاصله 6/4 متری) برگزار شد. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از تحلیل واریانس مختلط با اندازه های تکراری، تحلیل واریانس دوطرفه و آزمون تعقیبی توکی استفاده شد (سطح معنا داری 05/0). نتایج نشان داد که گروه ها در مراحل اکتساب پیشرفت داشتند (001/0 >P)، درحالی که اثر اصلی تمرین و یادگیری معنا دار نبود (05/0 <P). در مراحل یادداری و انتقال، اثر اصلی نوع یادگیری، نوع تمرین و همچنین اثر تعاملی یادگیری و تمرین معنادار نبود (05/0 <P). در کل، نتایج پژوهش حاضر با نظریه طرحواره اشمیت همسو نبود.
