درآ مدی بر برنامه ریزی آموزشی حوزه

اصلاح این نهاد عظیم، نیاز به اخلاص، تخصصى و مجاهدت مستمر دارد، لذا هرگز نباید، این حرکت مبارک، به شائبه‏هاى قدرت طلبى، جناح بندى، گروه گرایى و تنگ نظرى آلوده گردد.
اصلاح طلبان، بیمناک از آنند که فرصت طلبان و سیاستبازانى که هیچ ایمان و اعتقادى به اصلاح ندارند، از این زمینه مناسب، براى دست‏یابى به اهواء و امیال خویش بهره‏گیرى کنند، و با شعار و حرکتهاى شتاب‏زده این آرمان بلند را لوت و امکانات و استعدادهاى موجود را تباه گردانند.
زیرا کسانى که تا دیروز مانع هرگونه اصلاح و تحول بودند هرگونه حرکت اصلاحى را به ریشخند مى‏گرفتند، نمى‏توانند مصلح باشند.همچنین مهره‏هاى سیاسى و اجرایى، بویژه آنان که در صحنه‏هاى دیگر ناموفق و ناکام مانده‏اند، عامل مناسبى براى تحقق این هدف نیستند.
بنابراین یک تشکل نیرومند، مرکب از همه نیروهاى آگاه، زبده و پرتجربه و داراى ذوق و قریحه، بدون در نظر گرفتن سلیقه‏هاى شخصى و گروهى، مى‏تواند هسته مرکزى این انقلاب علمى و فرهنگى را فراهم آورد. بدیهى است که باید از راهنمائى و پشتیبانى‏هاى مراجع عظام، و استوانه‏هاى حوزه، در این راه هموار مدد گرفته شود.
ما گرچه در شماره حاضر نمى‏توانیم تفسیر علمى و دقیقى در این باره ارائه کنیم ولى براى آنکه در حدر توان وفادارى خود را نسبت به آرمانها و اهداف اصلاح طلبانه رهبرى اعلام کرده باشیم، این سطور را نگاشته و در ذیل یادداشت کوتاه و فشرده‏اى عرضه مى‏داریم.
مدیر مسئول و سردبیر کیهان اندیشه
درآمدى بر برنامه ریزى آموزشى حوزه علمیه
کلیات برنامه
برنامه‏ریزى آموزشى از حساس‏ترین و دقیق‏ترین انواع برنامه‏ریزى محسوب مى‏شود، زیرا از یک سو براى انجام آن باید عوامل فراوان را در نظر گرفت و زوایاى گوناگون را ارزیابى کرد، و از سوى دیگر براى ارزیابى نتایج آن و قضاوت درباره آن باید چند سالى به انتظار نشست.این خصلتها اقتضاء مى‏کند برنامه‏ریزى آموزشى با دقتّ، احتیاط و وسواس خاصى انجام گیرد و از هر گونه بى‏مبالاتى در آن پرهیز شود.طبیعتا چنین حزمى، زمان برنامه‏ریزى را طولانى مى‏کند و جانها مشتاق را بى‏صبرتر از گذشته مى‏نماید، ولى موفقیّت و ثمردهى آن در گرو همین دقت و احتیاط و وسواس است.
پیچیدگى و ظرافت برنامه‏ریزى آموزشى، همکارى گروهى از متخصصان را طلب مى‏کند، تا در پرتو یک کار منسجم و سامان‏وار از توانایى‏هاى مختلف آنان بهره‏گیرى شود و تمامى تجربیات ودانش آنها در خدمت برنامه‏ریزى صحیح قرار گیرد.
هرگونه ابهام در مراحل برنامه‏ریزى زمینه را براى برداشتهاى ناصواب و انحراف در اجراء باز مى‏کند و حاصل زحمات را در تند باد خطرى عظیم گرفتار مى‏سازد.از اینرو مى‏بایست در برنامه‏ریزى آموزشى، تمامى آنچه در متن مراحل گوناگون برنامه قرار مى‏گیرد، به دقت و وضوح مشخص و محدود گردد و از اتکاء به امور مجمل خوددارى شود.
بنابراین برنامه‏ریزى آموزشى از سه خصلت اساسى برخوردار است:
1-دقت، احتیاط و پرهیز از شتابزدگى.
2-کار گروهى توسط متخصصان.
3-صراحت و وضوح در تمامى مراحل.
مراحل یک برنامه آموزشى
یک برنامه آموزشى، داراى سه بخش مى‏باشد، 1-اهداف، 2-قوانین، 3-ساختار، بنابراین انجام برنامه‏ریزى آموزشى متوقف برگذر از سه مرحله مى‏باشد:
اول:تعیین اهداف:
در این مرحله مى‏بایست هدفهاى مجموعه آموزشى که قرار است برنامه‏اى براى آن تهیه شود، به صورت تفصیلى و دقیق مشخص گردد، تا به وضوح معلوم شود این مجموعه مى‏خواهد چه افرادى را تربیت کند و کدام نیازها را برطرف نماید.
برنامه ریزى آموزشى در حوزه علمیه بدون شناخت دقیق از جایگاه روحانیت و نقش آن در نظام اسلام و رسالتى که بر عهده دارد، امکان‏پذیر نخواهد بود.براساس شناخت دقیق این مطالب و تبیین تفصیلى آنها مى‏توان اهداف حوزه علمیه را تعیین نمود و راه را براى طى مراحل بعدى هموار ساخت.
دوم:تدوین قوانین:بعد از روشن شدن اهداف مجموعه آموزشى، براى نیل به آنها مى‏بایست تدوین قوانین جامعى را تمامى جوانب لازم را در برگیرد، آغاز نمود.این قوانین باید از یک سو نظام درسى حاکم بر مجموعه را شامل شود و از سوى دیگر، نحوه روابط بین اجزاء این مجموعه اعم از آموزنده و آموزش دهنده و کادر ادارى را پوشش دهد.البته در این مرحله به جزئیات پرداخته نمى‏شود و فقط قوانین کلى حاکم بر مجموعه آموزشى تدوین مى‏گردد. قوانین مزبور دستور العملهاى مشخصى را در تمامى زمینه‏ها عرضه مى‏کند، بگونه‏اى که هر امرى در داخل مجموعه آموزشى بتواند براساس آنها بخوبى اجرا گردد.
این مرحله از برنامه‏ریزى، کارى بسیار گسترده‏تر از مرحله قبلى را طلب مى‏کند و به منزله پیکر برنامه محسوب مى‏شود.در این مرحله، عناصر آرمانى مرحله قبل به صورتى تبدیل مى‏شود که عناصر اجرائى مرحله بعد قابل استخراج زا آن باشد و در واقع این مرحله پلى بین آرمان و اجراست.
زبان قوانین، صراحت و دقت در تعابیر آن، طبقه‏بندى و شکل حاصل از مجموعه آنها، عناصر تعیین کننده این مرحله مى‏باشند.
سوم:تعیین ساختار:بعد از تدوین مجموعه قوانین لازم براى یک نظام آموزشى مى‏بایست با توجه به اهداف و براساس قوانین برخاسته از آن، ساختار مناسبى براى کل مجموعه آموزشى طراحى مى‏شود و در آن مراحل مختلف آموزشى بطور مشخص و دقیق تعیین گردد.براى این منظور مى‏بایست هدفهاى هر مرحله، نظام حاکم‏ بر آن، محتواى علمى و عملى آن تعیین شود. مسأله تخصصى کردن و جدا نمودن گرایشها و تعیین دوره مشترک بین آنها و دوره‏هاى اختصاصى، هر یک از آنها در این مرحله صورت مى‏گیرد.در اینجا کالبد برنامه بطور مشخص ترسیم مى‏شود و تمامى آنچه در مراحل قبلى صورت گرفته تجسم اجرائى پیدا مى‏کند.
کلیات برنامه‏ریزى اجرائى
براى اجراء یک برنامه آموزشى مى‏بایست چند امر مهم صورت گیرد:
1-تهیه کتب متناسب براى تمامى دوره‏ها و رشته‏ها:
این امر خود یک کار بسیار دقیق و طولانى است.براى انجام آن باید گروههاى تخصصى تشکیل شود و با توجه به ساختار مجموعه آموزشى و محتواى لازم براى دوره‏ها و رشته‏هاى مختلف، به تدوین یا تعیین کتب لازم اقدام نماید، در مراحل بعدى این گروهها کار ارزیابى میزان موفقیت هر کتاب در عمل و اصلاح نواقص آن را بر عهده خواهد داشت.
2-تربیت مدرسین لازم:
هنگامى که یک برنامه آموزشى جدید طراحى مى‏شود و درسها یا رشته‏هاى تازه‏اى را ایجاد مى‏کند، باید در زمان اجراى طرح، نیروى انسانى قادر بر ارائه این درسها وجود داشته باشد.تربیت این نیرو از کارهاى مهم مربوط به اجراء محسوب مى‏شود.
3-ایجاد فضاها ابزارهاى آموزشى:
براى اجراى یک برنامه آموزشى باید فضاهاى متناسب با آن و ابزارهاى لازم براى انجام آن از قبیل کتابخانه و کامپیوتر ایجاد شود.
با توجه به امور سه گانه فوق، در برنامه‏ریزى اجرائى باید نحوه این امور، زمان لازم براى هر بخش، ترتیب انجام کارها، نحوه ارتباط بین گروههاى مختلف، بطور دقیق، مدرسین، فضاها و ابزارهاى لازم براى اولین سال آماده شده باشد و کارها به روالى برنامه‏ریزى شود که براى سال دوم نیازها در زمان خود تأمین گردد و به همین ترتیب این حرکت تا انتهاى مسیر تحصیلى ادامه یابد.
آخرین سخن
آنچه در این مقال مختصر عرضه شد، شمایى کلى از برنامه‏ریزى آموزشى و اجرایى بود، تا آشکار شود که این امر از چه ظرافت و پیچیدگى برخوردار است و چه میزان همکارى نیروهاى آگاه و صرف وقت و بودجه را طلب مى‏کند. بنابراین تحول صحیح در یک مرکز آموزشى، بخصوص مرکزى به وسعت و قدمت حوزه علمیه، نمى‏تواند شتاب‏زده و سریع صورت گیرد.البته هرچه همکارى افراد ذى صلاح و امکانات لازم براى برنامه‏ریزى بیشتر باشد، رسیدن به هدف زودتر صورت خواهد گرفت.
در آینده ما نظام سنتى حوزه را از نظر ضوابط برنامه‏ریزى آموزشى مورد ارزیابى قرار خواهیم داد، تا نقاط قوت و ضعف آن آشکار گردد، سپس به طرح گسترده‏تر و دقیقتر هر یک از مباحث طرح شده در این نوشتار نسبت به حوزه علمیه خواهیم پرداخت.امید است راهنمایى‏هاى دانشوران دلسوز، راه را براى هرچه بهتر انجام شدن فرامین حضرت امام (قدس سره)و حضرت آیة اللّه خامنه‏اى (دام ظله العالى)بگشاید و امیدها را به واقعیت تبدیل نماید.