شیعه شناسی

"با توجه به آیات قرآن از جمله آیات «إِنَّ إِلَیْنَا إِیَابَهُمْ» و «ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا حِسَابَهُمْ» (غاشیه: 25ـ26) مرجع اصلی بازگشت مردم در روز قیامت، خداوند متعال است؛ اما طبق روایاتی فراوانی که در منابع حدیثی شیعه وجود دارد و طبق عباراتی از زیارت «جامعه کبیره» که می‏فرماید: «وایاب الخلق الیکم و حسابهم علیکم» بازگشت مردم و محاسبه اعمال در روز قیامت بر عهده پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و امامان معصوم علیهم‏السلام است. در نگاه بدوی ممکن است این شبهه پیش آید که امامان شیعه، همان منزلتی را که خدا دارد دارند و این نوعی شرک در الوهیت می‏باشد؛ اما این شبهه چنین پاسخ گفته شده که چنین تصوّری در صورتی است که دو عمل در عرض هم باشند، اما اگر حسابرسی و بازگشت به خداوند اصل باشد سپس خداوند فردی را معین کند تا مردم به او مراجعه کنند و حساب اعمال مردم را نیز به آن فرد واگذارد، منافاتی با فعل خداوند متعال ندارد؛ مانند شفاعت و هدایت که در اصل از آن خداست؛ ولی خداوند اذن می‏دهد افراد شایسته مانند پیامبران و اولیای الهی شفاعت و هدایت نمایند."

"آیین شیعه در دوران نادر، چالش و بحران شدیدی را به خود دید؛ چه اینکه نادر پیش از رسیدن به سلطنت تمایلات شیعی از خود بروز می‏داد، ولی با جلوس به تخت شاهی دستور الغای تشیع و ابداع مذهب جعفری را به عنوان مذهب پنجم جهان تسنن صادر کرد. او در تمام دوران سلطنت سعی در قبولاندن این تغییر مذهب به عثمانی‏ها داشت، ولی در این راه ناکام ماند. هدف نادر از این اقدامات هموار کردن راه برای تصرف همه ممالک اسلامی بود. مذهب در سیاست‏های وی ابزاری جهت نیل به هدف محسوب می‏شد و نه خود هدف. "

"اعتقاد به عدم تغییر و تحریف‏ناپذیری قرآن، از جمله باورهای دیرینه مسلمانان بویژه شیعه است که علی‏رغم وضوح و صراحت آن، از اتهام مخالفان نیز مصون نمانده است. مقاله حاضر، مجموعه عللی را که در پیدایش و گسترش روایات موسوم به روایات تحریف نقش داشته‏اند، بازکاوی می‏کند و به نوعی آسیب‏شناسی در این حوزه می‏پردازد. و از این رهگذر می‏کوشد تا بر همراهی دیرینه شیعه با سایر فرق اسلامی بر سر عقیده تحریف‏ناپذیری قرآن، پای فشرده و قدمی در مسیر انسجام مذاهب اسلامی بردارد. غالی‏گری، سطحی‏نگری، اخباری‏گری، روایات منتقله، دشمنی با تشیع، تفسیر به رأی، شرایط زمانی، و تصحیف و تکرار روایت، از جمله عللی است که در این آسیب شناسی، مورد توجه و دقت قرار می‏گیرد. "

دین اسلام به عنوان یکی از مهم‏ترین ادیان الهی که با تلاش‏های مخلصانه حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله تحقق یافته است، به تأیید علمای اسلامی و اکثر محققان غربی از دو بعد مذهبی و سیاسی تشکیل شده است و هدف اساسی پیامبر اعظم جدا از تعلیم مفاهیم دینی، تشکیل حکومتی برای اجرای برنامه‏هایش بوده است؛ از سوی دیگر شیوه حکومت اسلامی که مشروط و مقیّد به شریعت است، حدود فعالیت‏های حاکم اسلامی را معین کرده است و اسلام در بعد سیاسی خود، برای کنترل دستگاه حاکمیت، اصل مهم «نقد و نظارت قدرت» را پذیرفته است. در اندیشه شیعی این مسئله از اهمیت بسیاری برخوردار است که نوشته حاضر در قالب اصولی به بررسی چگونگی تحقق این امر در خلافت علی علیه‏السلام می‏پردازد.

"حدیث و سنت، دومین منبع دین‏شناسی است که نقش بسزایی در تمام معارف اسلامی اعم از عقاید، احکام و اخلاق دارد؛ چه اینکه پس از قرآن، بیشترین سهم را در شناساندن اسلام و شکل‏گیری و بالندگی علوم اسلامی داشته است. بدین جهت، محدثان و عالمان اندیشور، تلاش گسترده و تحسین‏برانگیزی از خود در جهت حفظ وحراست از حدیث و سنت نشان داده‏اند و در نتیجه آثار گران‏سنگ و ماندگاری از خود به یادگار نهاده‏اند. حدیث از گذشته، از جهت سند ومتن با مشکلاتی روبرو بوده است که هر کدام از این مشکلات می‏توانست آن را آسیب‏پذیر نماید؛ بنابراین برای جلوگیری و شناخت آسیب‏ها، علومی چون رجال، جرح و تعدیل، مختلف الحدیث و غریب‏الحدیث، تأسیس و پایه‏گذاری شد. از جمله علومی که مورد توجه خاص شیعیان قرار گرفت، علم رجال وشناخت راویان حدیث بود که اولین اثر در این موضوع را عبیداللّه‏ بن ابی رافع، منشی و کاتب حضرت علی علیه‏السلام نوشته است. این حرکت علمی در حوزه دانش رجال در دوره‏های بعد نیز ادامه پیدا کرد و اندیشمندان شیعی به تکمیل، تهذیب و تنقیح دانش رجال پرداختند و ده‏ها اثر سودمند و ماندگار با سبک‏ها و روش‏های گوناگون از خود به یادگار گذاشتند و غنای ویژه‏ای به این علم بخشیدند. "

"پژوهش حاضر در آغاز به جایگاه مناظره در قرآن و سنت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله پرداخته و سپس اشاره کوتاهی به مناظره در عصر امیرالمؤمنین علیه‏السلام دارد. در ادامه، به تلاش‏های ائمه علیهم‏السلام بویژه امام باقر علیه‏السلام و امام صادق علیه‏السلام در تعلیم و تربیت نیرو جهت مناظره با متکلمان و صاحبان اندیشه‏های سایر ادیان و فرق و مذاهب و تشویق و ترغیب آنان در تبلیغ و ترویج این فن و دفاع از آنان پرداخته شده است؛ همچنین تفاوت شیوه مناظرات متکلمان شیعه با متکلمان اهل سنت و علل مخالفت برخی از اصحاب ائمه با مسائل کلامی از مباحث دیگری است که در این پژوهش به آن توجه شده است. "

"قرآن کریم کلام مُنزل ربوبی و علی علیه‏السلام پرورش یافته مکتب نبوی قلمداد می‏گردد و آنچه از کلام ربوبی بر قلب مطهر نبوی نازل گشت، تمام آن به شاگرد بی‏بدیل و وصی پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله تعلیم داده شد و آن بزرگوار از حقایق و اسرار قرآن آگاه گردید؛ از این رو می‏توان کتاب علی علیه‏السلام ، یعنی نهج البلاغه را برترین کتاب‏ها پس از قرآن و شخصیت او را برترین شخصیت‏ها پس از پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله دانست. موضوع ارتباط علی علیه‏السلام با قرآن همواره مطمح نظر اصناف گوناگون اصحاب علم و معرفت بوده و می‏باشد و در این میان اهل انصاف و بصیرت، اذعان دارند که قرآن‏شناسی از منظر علوی در واقع همان قرآن‏شناسی از منظر قرآن است؛ چرا که علی علیه‏السلام را به حق، قرآن ناطق می‏دانند؛ همچنان‏که حضرت خود به این حقیقت اشاره نموده است (نهج‏البلاغه، خطبه 158). در هر صورت بررسی هماهنگی و همرنگی میان قرآن ناطق و صامت، می‏تواند کاشف برخی از حقایق و اسرار پیرامون شخصیت والای امیرمؤمنان علی بن ابی‏طالب علیه‏السلام و جایگاه رفیع شیعیان و پیروان او باشد. موضوعاتی از قبیل شهادت بر رسالت نبوی، پذیرش حقیقت، ثقلین اکمال دین ربوبی، عصمت از خطا و لغزش، شفاعت و رحمت و هدایت فراگیر، از جمله هماهنگی‏های میان قرآن و علی علیه‏السلام می‏باشد که در این نوشتار به آنها خواهیم پرداخت. "