اقتصاد کشاورزی و توسعه

اختلاف میان دو بنگاه کشاورزی در تولید واقعی و تولید بالقوه. در تفاوت ظرفیت استفاده از دانش فنی نوین نهفته است. بر این اساس در مقاله حاضر اثر تغیراتت فنی و نهادی، به عنوان عناصری از دانش فنی، روی رشد تولید کشاورزی بررسی شده است. تغییر فنی موجب تغییر در چگونگی فوریت و فرصت های ممکن برای خانوارهای روستایی می شود.آثار تغیر فنی در خانوارهای روستایی متفاوت است و حتی امکان دارد باعث تحلیل رفتن اساس بقای زندگی تولید کننده کشاورزی شود. با استفاده از رویکرد تجربی مرز تصادفی"فن"، آثار ناشی از افزایش نهاده های فیزیکی و تغییرات فنی و نهادی روی رشد تولید کشاورزی محاسبه شده است. متوسط رشد سالانه تولید کشاورزی در ایران طی دوره 1338-76 برابر 4 درصد بوده است که نزدیک به 80 درصد آن به رشد عوامل فیزیکی و 20 درصد دیگر به رشد تغییرات فنی مربوط می شود که می تواند روی مالکیت عوامل و چگونگی بقای فعالیت های کشاورزی و فعالیت های مرتبط با آن تاثیر گذارد. این نتایج در مقایسه با چین (60 به 40) نشان می دهد که برای بالا بردن تولید قاعدتا سهم دانش فنی باید در کشاورزی افزایش یابد، چرا که افزایش بهره وری، وابسته به آن است.

گندم به عنوان یکی از اصلی ترین مواد غذایی و مهمترین محصول زراعی، از جایگاه ویژه‌ ای در کشور برخوردار است. با توجه به رشد روز افزون جمعیت، اهمیت دستیابی به خودکفایی در مورد این محصول راهبردی روز به روز افزایش می یابد. در گزارش سازمان خواربار جهانی اظهار شده است که عملکرد گندم در واحد سطح (هکتار) در کشور ایران از متوسط عملکرد در واحد سطح (هکتار) جهانی کمتر است. از مهمترین مواردی که کارشناسان این سازمان به عنوان دلایل پایین بودن عملکرد این محصول در ایران ارایه داده اند. ناکافی بودن میزان دانش فنی کشاورزان است. (کرمی ، 1378). در این مطالعه تاثیر به کار گیری بذر اصلاح شده بر تولید گندم درواحد سطح (هکتار) مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته و این نتیجه به دست آمده است که استفاده از بذر اصلاح شده دو اثر مستقیم و غیر مستقیم بر افزایش عملکرد دارد؛ در اثر مستقیم بدون تغییر در میزان مصرف نهاده های تولید، عملکرد در هکتار، 17 درصد افزایش می یابد و در اثر غیر مستقیم، به کار گیری بذر اصلاح شده باعث افزایش در استفاده از بعضی از نهاده های تولید می شود که در نتیجه، عملکرد در هکتار 18 درصد افزایش می یابد. در مجموع استفاده از بذر اصلاح شده میزان عملکرد را 35 درصد افزایش می دهد.

با توجه به اینکه چندین سال از استفاده و گسترش سیستم های آبیاری تحت فشار می گذرد و در سالهای گذشته حجم عظیمی از توان اجرایی، اعتبارات و فعالیت دولت به این کار اختصاص یافته است، جمع بندی نقاط قوت و ضعف این عرصه از فعالیت های بخش کشاورزی می تواند راهنمایی برای تعیین راهبردهای آینده باشد. از این رو در مطالعه حاضر به ارزیابی و تحلیل فعالیت هایی که در زمینه توسعه آبیاری تحت فشار در سالهای اخیر در استان خراسان انجام شده است پرداخته می شود. در این راستا با استفاده از اطلاعات حاصل از تکمیل پرسشنامه بهره برداران و جمع آوری اطلاعات از ارگان های مربوط، ضمن بررسی خصوصیات اجتماعی - اقتصادی بهره برداران، عملکرد طرح توسعه آبیاری تحت فشار در استان خراسان طی سال های برنامه دوم توسعه مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که عوامل اجتماعی - اقتصادی و فنی در پذیرش این سیستم موثر بوده و سرمایه گذاری در طرح ملی برنامه دوم توجیه اقتصادی مطلوبی داشته است. لذا برنامه ریزی مطلوبتر برای بهبود فعالیت ها در این زمینه توصیه می شود

تولیدات کشاورزی ذاتا ریسک آمیز است. وقتی کشاورزان ریسک گریز باشند، که معمولا این گونه هستند، نهاده های کنترل پذیر را به گونه ای که اثرات ریسک را کاهش دهد، تخصیص می دهند، بنابراین منظور کردن ریسک در مدلهای تحلیل رفتار کشاورزان حائز اهمیت است در این مطالعه با استفاده از روش برتری تصادفی و برتری تصادفی با توجه به یک فرم تابع، راهبرد ریسک- کارای آبیاری برای گندمکاران منطقه کوار تعیین شد. نتایج نشان داد که چهار راهبرد کم آبیاری براساس معیار برتری تصادفی درجه 1 و یک راهبرد کم آبیاری براساس معیار برتری تصادفی درجه 2، بر راهبرد تمام آبیاری برتری دارد.

سالخوردگی جمعیت شاغل در بخش کشاورزی ایران، یکی از مسایل مهم این بخش مطرح بوده که با توجه به نقش بخش کشاورزی در اقتصاد ایران می توان تاثیر آن را در کل جامعه حدس زد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که جمعیت شاغل در بخش کشاورزی ایران در مقایسه با سایر بخش ها سالخورده تر است که در صورت تداوم روند این سالخوردگی وضعیت بخش کشاورزی در آینده نگران کننده خواهد بود. همچنین نسبت جمعیت شاغل بالای 60 سال بخش کشاورزی، (در سال 1375) 21.1 درصد است. در حالی که این رقم برای دو بخش صنعت و خدمات به ترتیب 3.9 و 5.2 درصد است. این موضوع بدان معناست که نسبت سالخوردگان بخش کشاورزی به ترتیب بیش از 4 و 5 برابر نسبت سالخوردگان بخش های صنعت و خدمات است .یافته های این تحقیق همچنین نشان داده است که مهاجرت های روستا به شهر از مهمترین دلایل سالخوردگی شاغلان بخش کشاورزی است. مهمترین نتایجی نیز که سالخوردگی جمعیت بخش کشاورزی به دنبال خواهد داشت عبارت است از: کاهش بهره وری، به خطر افتادن امنیت غذایی، وابستگی کشور به مواد غذایی و نیاز به واردات این مواد از خارج.

بهره برداری درست از منابع آبی و استفاده از روش های آبیاری مناسب در کشاورزی ایران که منطقه ای کم آب به شمار می رود، اهمیت ویژه ای دارد. یکی از راه های استفاده بهینه از آب در کشاوری، پذیرش فناوری نوین سیستم های آبیاری تحت فشار است که در چند سال اخیر به عنوان نوآوری به بهره برداران و مدیران مزرعه مناطق روستایی استان تهران معرفی شده است. پژوهش حاضر به منظور شناخت عوامل اجتماعی - اقتصادی موثر در فرآیند پذیرش سیستم های آبیاری تحت فشار و دلایل نارضایتی دارندگان سیستم، با بهره گیری از روش تحقیق پیمایشی در مناطق روستایی استان تهران در دو قسمت انجام گرفته است. نتایج قسمت اول این مطالعه نشان می دهد که ویژگی های فردی و اجتماعی مانند سن، سابقه کار، تحصیلات، آگاهی، امکانات مالی، ارتباطات بیشتر، بخصوص با ترویج، و غیره در پذیرش سیستم های آبیاری تحت فشار موثر است.نتایج قسمت دوم که موقعیت بهره برداران و علل نارضایتی دارندگان سیستم را مورد بررسی قرار می دهد، نشان داده است که در هر منطقه باید با مطالعات قبلی و به تناسب آب و هوا، خاک و نوع محصول همان منطقه سیستم عرضه شود. نارضایتی بهره برداران،‌ بیشتر از نحوه دریافت وام، نحوه کار شرکت های طراح، مجری وکیفیت وسایل دریافتی بوده است که این خود باعث مقاومت بهره برداران فاقد سیستم در برابر پذیرش سیستم های آبیاری تحت فشار می شود. لذا این موضوع باید مورد توجه مسوولان قرار گیرد.