جعفر مهراد

مقدمه: در این پژوهش، میزان همبستگی خود- استنادی مجله با ضریب تاثیر در مجله های علمی حوزه علوم پزشکی بین سال های 1380 تا 1386 بر اساس گزارش های استنادی نشریات فارسی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام بررسی شده است.هدف از این پژوهش، تعیین خود استنادی مجله و تشخیص همبستگی بین ضریب تاثیر مجله و خود استنادی مجله در حوزه علوم پزشکی بود. بدیهی است که تعدادی از استنادها را خود استنادی مجله تشکیل می دهد و این موضوع چنانچه در حد زیاد باشد، سبب می شود که مجله در جایگاه واقعی خود قرار نگیرد، بنابراین محاسبه ضریب تاثیر بدون خود استنادی ضروری به نظر می رسد.روش بررسی: این پژوهش با استفاده از روش تحلیل استنادی و آزمون آماری همبستگی Pearson انجام گرفت. جامعه مورد مطالعه شامل 309 مجله حوزه علوم پزشکی دارای ضریب تاثیر موجود در گزارش های استنادی نشریات فارسی در سال های 86-1380 بود. با مراجعه به گزارش های استنادی نشریات فارسی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و انتخاب سال و سپس انتخاب حوزه علوم پزشکی، مجلات دارای ضریب تاثیر در سال مشخص نشان داده شد و آن گاه با استفاده از گزینه نشریات استنادکننده، فهرست مجلات استنادکننده به مجله مورد نظر قابل مشاهده بود که با استفاده از این فهرست تعداد خود استنادی ها و خود استنادی های موثر در ضریب تاثیر تعیین شد، داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون آماری ضریب همبستگی Pearson در سطح معنی داری 0.01 مورد تحلیل قرار گرفت.یافته ها: رابطه معنی داری بین ضریب تاثیر و خود استنادی مجله وجود داشت (r=0.556, P>0.001) ضریب همبستگی Pearson نشان داد که رابطه معنی داری در جهت منفی بین ضریب تاثیر و تعداد مقاله در حوزه علوم پزشکی در سال های مورد بررسی برقرار است.(r=0.350, P>0.001) رابطه معنی داری بین تعداد مقاله و تعداد خود– استنادی مجله وجود نداشت (r=0.068, P=0.233) نرخ خود استنادی مجله در حوزه علوم پزشکی در سال های مورد بررسی روندی نزولی داشت. پس از حذف خود– استنادی مجله، رتبه 100 مجله کاهش و 192 مجله افزایش یافت و در رتبه 17 مجله تغییری حاصل نشد.نتیجه گیری: نتایج این بررسی نشان داد که مجلات با ضریب تاثیر بالا دارای خود استنادی بیشتری هستند، یعنی خود استنادی بر ضریب تاثیر مجله تاثیر مثبت دارد. با توجه به آن که نرخ خود استنادی در حوزه علوم پزشکی در مقایسه با تحقیقات مشابه، میزان بالاتری را دارا می باشد و بالا بودن نرخ خود استنادی باعث می شود که مجله در جایگاه واقعی خود قرار نگیرد، سردبیران و ناشران باید در سیاست گزینش مقالات خود تجدید نظر نمایند.

این پژوهش با استفاده از روش تحلیل استنادی انجام شده. نتایج نشان داد که رابطه معناداری در سطح 01/0 بین ضریب تأثیر و خود‌استنادی مجله وجود دارد، بدین‌معنا که مجلات با ضریب تأثیر پایین دارای خود‌استنادی کم‌تری هستند- یعنی خوداستنادی بر ضریب تأثیر مجله اثر مثبت دارد. ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه معناداری در سطح 01/0 در جهت منفی بین ضریب تأثیر و تعداد مقاله در حوزه علوم انسانی در سال­های مورد بررسی برقرار است؛ یعنی با افزایش تعداد مقالات، ضریب تأثیر مجله افزایش پیدا نمی‌کند. رابطه معناداری در سطح 01/0 بین تعداد مقاله و تعداد خوداستنادی مجله وجود دارد؛ بدین‌‌معنا که هرچه تعداد مقالات بیش‌تر باشد، تعداد خوداستنادی مجله افزایش می‌یابد. نتایج نشان داد که نرخ خوداستنادی مجله در حوزه علوم انسانی در سال­های مورد بررسی، روند نزولی داشته است. پس از حذف خوداستنادی مجله، رتبه 108 مجله کاهش، و 240 مجله افزایش یافته و در رتبه 23 مجله تغییری حاصل نشده است.‌

هدف این تحقیق، سنجش عامل های اثرگذار بر مهارت های جستجوی پیوسته در میان دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز و تعیین توانایی آنها در استفاده از هر یک از مهارت ها است. بر اساس پژوهش های انجام شده و منابع موجود در زمینه مهارت های جستجوی پیوسته، هفت مهارت جستجو که از پرکاربردترین و رایج ترین مهارت ها هستند، برای این پژوهش انتخاب گردید. به علاوه، 10 عامل اثرگذار در شناخت و آشنایی با این مهارت ها نیز تعیین شد. این پژوهش به دنبال سنجش تاثیر این عامل ها بر سطح مهارت ها است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه می باشد. تجزیه و تحلیل داده ها با روش های آمار توصیفی و استنباطی چون اندازه گیری های مکرر و تحلیل واریانس و جز آن و به کمک نرم افزار آماری علوم اجتماعی انجام شد. یافته های این پژوهش نشان داد که نمره مهارت استفاده از محدود کننده زمانی در بالاترین سطح و مهارت جستجوی مجاورتی در پایین ترین سطح قرار دارد. همچنین در میان عامل های 10 گانه اثرگذار بر سطح مهارت ها، یافته ها نشان داد که میان سن، میزان علاقه به اینترنت و استفاده از پایگاه های اطلاعاتی خریداری شده توسط دانشگاه شیراز، و نمره مهارت های جستجوی پیوسته رابطه معناداری وجود دارد. به علاوه میان گروه های تحصیلی مهندسی و علوم انسانی تفاوت معناداری از جنبه نمره مهارت ها مشاهده شد. به عبارت دیگر، دانشجویان گروه تحصیلی مهندسی از مهارت بیشتری نسبت به دانشجویان گروه علوم انسانی برخوردار هستند

نظر به اهمیت و کاربرد گسترده شبکه‌های بی‌سیم در محیط‌های دانشگاهی در کشورهای پیشرفته و استفاده از آن در خدمات کتابخانه‌ای، بهره‌گیری از این فناوری در کتابخانه‌های دانشگاهی کشور احساس می‌شود. این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی، با هدف معرفی شبکه‌های بی‌سیم، به بررسی دیدگاه و نظرات کتابداران و اعضای هیئت علمی دانشگاه شیراز، در به‌کارگیری از این شبکه‌ها در کتابخانه‌های دانشگاهی پرداخت. یافته‌های تحقیق نشان داد که کتابداران تمایل زیادی به استفاده از شبکه‌های بی‌سیم در امر خدمات کتابخانه‌ای نظیر سیاهه‌برداری و قفسه‌خوانی و دسترسی به فهرست عمومی پیوسته دارند و گستردگی پوشش وسیع شبکه در کل محیط کتابخانه را خواستار شدند. در حالی‌که اعضای هیئت علمی، ضرورت استفاده بیشتر از این شبکه‌ها در کل محیط دانشگاه و دسترسی به منابع کتابخانه‌ای از خارج از محیط کتابخانه را خواستار شدند. درکل، با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق می‌توان گفت که هر چند استفاده از شبکه‌های بی‌سیم در کتابخانه‌ها پدیده‌ای تازه و نو ظهور می‌باشد و هنوز در کشور ما چندان مورد توجه قرار نگرفته و ناشناخته مانده است، تمایل کتابداران، پژوهشگران و اساتید به استفاده و کاربرد آن در محیط‌های دانشگاهی زیاد است.

گسترش استفاده از موتورهای جستجو به‌دلیل سادگی و آسان بودن آنها باعث ایجاد تغییرات زیادی در رفتارهای اطلاع‌یابی جستجوگران اطلاعات شده است. رفع مسایل و مشکلات موجود در دستیابی به منابع کتابخانه‌ای، که منجر به راحت‌تر شدن استفاده از این منابع می‌شود، در روی آوردن بیشتر کاربران به منابع کتابخانه‌ای تأثیر‌گذار است. مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، با در اختیار داشتن پایگاه‌های متعدد اطلاعاتی برخط، کاربران راه دور بسیاری را (از ایران و کشورهای خارومیانه) به خود جذب کرده است. این پژوهش با روش پیمایشی، به بررسی رایج‌ترین مسایل کاربران راه دور مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری در استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی برخط می‌پردازد. سرعت پایین خط اینترنت کاربران، مشکل اصلی استفاده‌کنندگان ذکر شد که مسایل متعددی را به همراه دارد. کند‌شدن بارگذاری مقاله‌ها در نتیجه سرعت پایین خط اینترنت، غیرفعال شدن خدمتگر ها جهت پشتیبانی سیستم، هزینه‌های اشتراک، ناآشنایی با پایگاه‌ها و امکانات و تسهیلات مرکز منطقه‌ای، نبود مهارت جستجو در پایگاه‌ها، رمز کاربری و کلمه عبور از دیگر مسایل ذکر شده بودند. استفاده از دانش متخصصان اطلاع‌رسانی مرکز منطقه‌ای نیز دلیلی بر مراجعه مجدد آنها به مرکز، با وجود داشتن رمز کاربری و کلمه عبور بود. رضایت کاربران از پایگاه‌های برخط مرکز منطقه‌ای نشان‌دهنده عملکرد مثبت این مرکز در ارائه خدمات به کاربران راه دور است.

هدف از این تحقیق، بررسی و تحلیل عناصر و ویژگی‌های رابط کاربر نرم‌افزار پارس آذرخش و تعیین میزان رضایت کاربران (دانشجویان دانشگاه شیراز) از تعامل با آن بود. از هدف‌های دیگر این پژوهش، سنجش تأثیر متغیرهایی نظیر جنسیت، حوزة تحصیلی، مقطع تحصیلی، سواد کتابخانه‌ای، سواد رایانه‌ای، سابقه و میزان آشنایی با فهرست رایانه‌ای، و میزان استفاده از فهرست رایانه‌ای بر رضایت کاربران بود. بیش‌ترین میزان رضایت مربوط به صفحه‌های نمایش اطلاعات نرم‌افزار، و کم‌ترین میزان رضایت مربوط به واژگان و پیام‌های نرم‌افزار بود. بین جنسیت، سابقه و میزان آشنایی دانشجویان با نرم‌افزار پارس آذرخش و همچنین سواد کتابخانه‌ای و سواد رایانه‌ای با میزان رضایت آن‌ها از تعامل با این نرم‌افزار، رابطة معنادار وجود نداشت. در مقابل، رابطة معنادار میان میزان استفاده از نرم‌افزار و میزان رضایت آن‌ها از تعامل با نرم‌افزار پارس آذرخش وجود داشت. و به طور کلی نتایج نشان داد که دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش در حد متوسطی از تعامل با نرم‌افزار پارس آذرخش رضایت دارند.

این پژوهش با هدف بررسی و مقایسة رابط کاربر دو میزبان داخلی (کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران) با چهار میزبانخارجی ,Ebsco) (Proquest ,Elsevier ,Emerald  ارائه دهنده پایگاههای اطلاعاتی به روش پیمایش تطبیقی انجام گرفته است. با استفاده از سیاهه وارسی جامع با پنج خصیصه (خصیصه های کلی، جستجو، بازیابی، نمایش و کاربرپسندی) تلاش شد تا ضمن شناخت ویژگیها و نقاط قوّت و ضعف هر یک، رابط کاربر میزبانهای داخلی و خارجی با یکدیگر مقایسه شود. یافته های این پژوهش نشان داد در میزبانهای داخلی، به ترتیب کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران و در میزبانهای خارجی به ترتیب Ebsco،,Proquest  Emerald و Elsevier در پنج خصیصه مورد بررسی دارای بیشترین ویژگیها هستند. البته، در هنگام ارزیابی و طراحی رابط کاربر پایگاههای اطلاعاتی علاوه بر معیارهای مطرح شده در این سیاهه وارسی، لازم است به عوامل دیگری نظیر سطح تجربه کاربران، پوشش و دامنة موضوعی پایگاههای اطلاعاتی هر میزبان، خصیصه ها و کاربرد آنها توجه کافی مبذول شود. این اطلاعات کتابداران را در تصمیم گیری آگاهانه یاری میرساند و به عنوان یک راهنما، در ارزیابی رابط کاربر پایگاههای اطلاعاتی ارائه شده توسط میزبانهای دیگر مورد استفاده قرار میگیرد

بازیابی اطّلاعات، فرایند یافتن اطّلاعات (مدارک) مربوط به جستجوی کاربر در مجموعة مدارک است. با پیاده سازی الگوریتمهای متفاوت، استراتژیهای مختلفی در بازیابی اطّلاعات وجود دارد. وجه مشترک استراتژیهای بازیابی، یافتن مدارک مشابه با موضوع جستجوی کاربر است. یکی از الگوریتمهای مهمی که در بازیابی اطّلاعات، کاربرد بسیار دارد، الگوریتم فضای برداری است که می کوشد تمام مدارک را در مجموعه و جستجوهای کاربر به صورت بردارها نشان دهد و ضریب تشابه میان بردارهای مدرک و بردار جستجو را جهت بازیابی مدرک مربوط، محاسبه نماید

در این پژوهش، ابتدا یک سیاهه وارسی جامع در دو دسته معیار کلی محتوا و کارایی شامل 42 شاخص در زیرگروههای صحت، اعتبار، جدید بودن، کیفیت نوشته، کاربرپسندی، قابلیت جستجو و قابلیت مرور، براساس سیاهه های وارسی در دسترس، تدوین گردیده و سپس کیفیت محتوا و کارایی سایتهای وب بازیابی شده در حوزه علوم کتابداری و اطلاع رسانی در چهار مقوله بازیابی اطلاعات، مدیریت دانش، راهنماها و مراکز تحقیقاتی در دو راهنمای YAHOO و ODP براساس این سیاهه وارسی مورد مقایسه قرار گرفته است.نمونه مورد پژوهش شامل 14 سایت از راهنمای YAHOO و 28 سایت از راهنمای ODP میباشد که به روش تصادفی نظام یافته انتخاب گردیده است. روش مورد استفاده برای انجام این پژوهش که توصیفی و از نوع کاربردی است، تحلیل محتوا بوده است.این تحقیق نشان داد که به جز در مورد شاخصهای «زمان ایجاد سایت»، «روزآمدبودن پیوندها»، «وجود HELP»، «امکان ایجاد تغییر در اندازه حروف متن»، «مشخص بودن جعبه جستجو» و «امکان جستجو در سایت»، در مورد سایر شاخصها در دو راهنمای مورد بررسی تفاوتی معنا دار وجود ندارد و در تمامی شش شاخص فوق ، راهنمای YAHOO دارای وضعیت بهتری نسبت به راهنمای ODPمیباشد. در خاتمه نیز سیاهه وارسی تدوین شده در این پژوهش که به عنوان ابزار گردآوری داده ها مورد استفاده قرار گرفته، برای طراحی و نیز ارزیابی محتوا و کارایی سایتها توصیه گردیده است.

با پیشرفت اینترنت و عرضه پایگاه های اطلاعاتی توسط ناشران و کارگزاران مختلف از طریق شبکه جهانی وب و به موازات افزایش هزینه اشتراک پایگاه های اطلاعاتی و کاهش بودجه کتابخانه-ها، مسئله انتخاب بهترین نسخه پایگاه های اطلاعاتی برای هر کتابخانه مطرح است. انتخاب بهترین نسخه در شرایطی که نسخه های مختلفی از هر یک از پایگاه های اطلاعاتی و با قیمت های مختلف و ویژگیهای متنوع از طریق میزبان های مختلف ارائه میشود، مسئله ای حائز اهمیت است. این مقاله به ارائه و شرح ویژگیهایی میپردازد که باید در زمان انتخاب رابط کاربر بهترین نسخه هر یک از پایگاه های اطلاعاتی، مورد توجه قرار گیرد.

این پژوهش با هدف سنجش امکانات موجود در کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی، اعم از منابع اطلاعاتی، برنامه های نرم افزاری مناسب جهت ارائه خدمات، «اشاعه اطلاعات گزینشی» از طریق پست الکترونیکی به اعضای هیئت علمی دانشگاه شیراز، با روش «پیمایشی ـ توصیفی» انجام گردید. برای گردآوری داده ها از روشهای مشاهده و پرسشنامه استفاده شد.جامعه پژوهش عبارت بودند از کلیه منابع چاپی و غیرچاپی کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی و اعضای هیئت علمی دانشگاه شیرازکه در مرتبه های علمی استادی، دانشیاری و استادیاری مشغول به کار هستند. از این تعداد 100 نفر از طریق نمونه گیری طبقه ای با تخصیص متناسب به صورت تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامه در میان آنان توزیع گردید. یافته های تحقیق حاکی از آن است که کل منابع فارسی و لاتین موجود در کتابخانه منطقه ای علوم و هیئت تکنولوژی شیراز از طریق صفحه خانگی قابل جستجو و بازیابی میباشند.(www.srlst.com) کل اعضای هیئت علمی دانشگاه شیراز برای بازیابی اطلاعات مورد نیاز خود از اینترنت استفاده میکنند و 99% جامعه پژوهش نیز آدرس پست الکترونیکی دارند. 4/42% از جامعه پژوهش، در گذشته از خدمات SDI استفاده کرده اند و 6/55% مایلند با ساخت پروفایل پژوهشی، از این خدمات به صورت تمام خودکار استفاده کنند. در این راستا، 8/77% از اعضای هیئت علمی ترجیح میدادند که ابتدا چکیده مدارک بازیابی شده را دریافت و مطالعه کنند و سپس اصل مدارک مرتبط را درخواست نمایند. با در نظر گرفتن یافته های پژوهش و تمایلات اعضای هیئت علمی و نیز با مطالعه چندین سیستم ارسال خودکار اطلاعات گزینشی، الگوی مفهومی نرم افزاری برای ارائه این خدمات در کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز طراحی گردید.

هدف تحقیق بررسی نگرش دانش آموزان دختر و پسر سالهای سوم دبیرستان و پیش دانشگاهی ناحیه یک آموزش و پرورش شهر شیراز درباره کتابخانه مدرسه بود. جامعة آماری پژوهش را دانش آموزان پسر شاغل به تحصیل در 72 مرکز آموزشی و دانش آموزان دختر شاغل به تحصیل در 78 دبیرستان در ناحیه یک آموزش و پرورش شهر شیراز تشکیل میداد. نگرش دانش آموزان نسبت به کتابخانه به چندین زیرمقیاس و مقوله که همگی روی هم نگرش کلی دانش آموزان نسبت به کتابخانه مدرسه خود را تشکیل میدادند تقسیم شد و علاوه بر سنجش دیدگاه دانش آموزان نسبت به هر یک از مقوله ها و نگرش کلی آنان، تأثیر دو متغیر جمعیت شناختی جنسیت و پایة تحصیلی آنان نیز بر عقایدشان مورد بررسی قرار گرفت.

هدف اصلی این پژوهش تعیین میزان رضایت مراجعان از خدمات کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی صنعت نفت تهران (شامل مرکز اطلاع رسانی شرکت ملی نفت ایران، مرکز اطلاع رسانی شرکت ملی صنایع پتروشیمی، کتابخانه پژوهشگاه صنعت نفت) میباشد. روش پژوهش، پیمایشی از نوع توصیفی است و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامة محقق ساخته استفاده شده. جامعة مورد مطالعه شامل 6250 نفر عضو مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه میباشند. برای تحلیل داده ها از نرم افزار «اس پیاس اس»، برای جلوگیری از پراکندگی پاسخ های مختلف از توزیع فراوانی، و به منظور سنجش عوامل موثر و معناداربودن ارتباط عوامل مختلف با رضایت مراجعان از آزمون دوجمله ای استفاده شده است و در آخر هم عوامل جانبی به منظور مشخصکردن نسبت رضایت مراجعان زن و مرد، نسبت رضایت مراجعان با مدارک مختلف، و نسبت رضایت مراجعان سه مرکز موردمطالعه، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان میدهد که میزان رضایت از مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه در سطح خوبی (73درصد) قرار دارد و بیشترین رضایت (78درصد) به رفتار و توان کتابداران و کمترین رضایت (67درصد) از منابع بخش مرجع میباشد.

در زمستان 1382، کتابخانة منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز طراحی و نصب پایگاه اطلاعاتی نشریات الکترونیکی متن کامل فارسی را با موفقیت به انجام رسانید. هدف از ایجاد این پایگاه دسترسی آسان به مقاله های موجود در نشریات فارسی بدون نیاز به مراجعة حضوری به کتابخانه ها است.از آنجا که گردآوری تمام شماره های یک نشریه برای کتابخانه های کوچک و متوسط و کتابخانه های خارج از کشور براحتی امکان پذیر نیست، وجود پایگاه اطلاعاتی نشریات الکترونیکی متن کامل فارسی در اینترنت دارای اهمیت ویژه ای است. با توجه به وجود دوره و شماره های مختلف یک نشریه، این پایگاه در آیندة بسیار نزدیک گنجینه ای غنی از نشریات فارسی خواهد بود. در این مقاله پس از تعریف نشریة الکترونیکی، روند طراحی و ساختار و نحوة استفاده از این پایگاه شرح داده میشود.

این پژوهش با روش تحلیل استنادی، مآخذ پایان نامه های کارشناسی ارشد شیمی در چهار گرایش آلی، تجزیه، معدنی و فیزیک طی سالهای 1370 تا 1379 در دانشگاه شیراز را مورد بررسی قرار داده است. از 133 پایان نامه، 12790 استناد استخراج شد. میانگین استنادها برای هر پایان نامه درمجموع چهار گرایش 16/96 است. بالاترین میزان استناد به نشریات ادواری 04/74 درصد و میزان استنادها به زبان انگلیسی 71/97 درصد میباشد. توزیع جغرافیایی استنادها نشان میدهد که آمریکا با 84/60 درصد در رتبه اول قرار دارد. خبرنامه ها با 38/28 سال بالاترین و پایان نامه ها با 37/10 سال پایین ترین نیم عمر را دارا هستند. پربسامدترین نشریات ادواری در چهار گرایش مشخص گردیده اند.

کتابخانة منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز» نهادی است بین المللی که در حوزة تحقیقات اطلاع رسانی و اشاعة اطلاعات علمی و فنی فعالیت میکند. تهیة پایگاه های اطلاعاتی از وظایف و اختیارات عمدة کتابخانة منطقه ای است. پایگاه اطلاعاتی کتاب های فارسی الکترونیکی به صورت طرح تحقیقاتی و برای نخستین بار در سطح کشور، در کتابخانة منطقه ای به اجرا درآمده است.