تاریخ نفت

نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۸ مورد.

۱.

صنعت نفت و توسعة اقتصادی ، اجتماعی مناطق شمالی خلیج فارس؛ مطالعة موردی خارک (1355-1335ش/1976-1956)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حبیب الله سعیدی نیا احمد لعبت فر

منبع: گنجینه اسناد سال بیست و ششم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۳)

کلید واژه ها: صنعت نفت پروژه های عمرانی تغییرات اقتصادی و اجتماعی جزیرة خارک

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 362 تعداد دانلود : 463

هدف: این پژوهش بر آن است تا به بررسی و تبیین تأثیر صنعت نفت بر روند توسعة اقتصادی و اجتماعی منطقة خارک بپردازد. روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش به روش تاریخی و با رویکرد تاریخ اقتصادی و تبیین داده های آماری و بر مبنای اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه ای انجام شده است. یافته ها و نتایج پژوهش: با انتخاب جزیرة خارک از سوی کنسرسیوم نفتی به عنوان مرکز بارگیری و صدور نفت خام، تأسیسات متعددی در این جزیره ایجاد شد. ورود صنعت نفت و شکل گیری این تأسیسات تأثیر آشکاری بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی آن مانند؛ دگرگونی در چهرة منطقه، ترکیب جمعیتی، وضعیت معیشتی، توسعة زیرساخت ها، ظهور طبقات جدید و افزایش مهاجرت داشته است. یافته های تحقیق نشان می دهند، با پیشرفت صنعت نفت در این دوره و روند تحولات اقتصادی، اجتماعی حاصل از آن، خارک به بزرگ ترین بندر بارگیری و صادرات نفت خام ایران و یکی از بزرگ ترین بندرهای صادراتی نفت خام جهان تبدیل شد.

۲.

روندشکل گیری اعتصابات کارگری درمناطق نفت خیزخوزستان(ازپیدایش نفت تانهضت ملی شدن صنعت نفت)1330-1287(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مصطفی ندیم رضا حبیبی نژاد

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۲ (پیاپی ۱۲۲)

کلید واژه ها: خوزستان نفت اعتصابات کارگران مناطق نفت خیز شرکت نفت انگلیس وایران

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان تاریخ نفت

تعداد بازدید : 12 تعداد دانلود : 268

روند شکل گیری اعتصابات کارگری در مناطق نفت خیز خوزستان ( از پیدایش نفت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت ) 1330-1287 مصطفی ندیم* / رضا حبیبی نژاد** چکیده واگذاری امتیاز دارسی در سال 1280ش/1901 م ودر پی آن کشف نفت در مناطق نفت خیزخوزستان و احداث پالایشگاه عظیم آبادان ،موجب سراریز شدن نیروی کار از خارج وداخل ایران ، به این مناطق گردید . نیروی کار، که تحت عنوان کارگربه استخدام شرکت نفت انگلیس وایران درآمدند از بسیاری از حقوق اولیه ی خود محروم بودندو خواسته ای جز احقاق حقوق از کف رفته ی خود نداشتند، تنها راه چاره را، در برپایی اعتصاب در محیط کار می دیدند . در این مقاله فرایند اعتصاب کارگران مناطق نفت خیز خوزستان در دو محور ارزیابی شده است : زمینه ها وعلل اعتصابات کارگری که بیشتر این اعتصابات جنبه صنفی و معیشتی داشت تا سیاسی . و هدف کارگران از برپایی اعتصاب ،افزایش حقوق و دستمزد ، تهیه مسکن و برخورداری از امکانات رفاهی و بهداشتی بهتر بود . در محور دوم مراحل اعتصاب کارگران در پنج مقطع زمانی که آغاز آن سال 1299 ش و پایان آن همزمان با ملی شدن ضنعت نفت در سال 1330 ش است مورد برسی و تحلیل قرار می گیرد . کلید واژه : اعتصاب کارگران ، نفت ، مناطق نفت خیز ، شرکت نفت انگلیس و ایران ، خوزستان .................................................................... *دانشیار دانشگاه شیراز : ( استاد راهنما ) پست الکترونیک: mos.nadim@gmail.com ** دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز . پست الکترونیک : olympia17 m17 @yahoo.com

۳.

تاثیر پیدایش نفت بر مناطق نفت خیز جنوب ایران : مطالعه موردی گچساران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حبیب الله سعیدی نیا احمد لعبت فرد

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳۱ (پیاپی ۱۲۱)

کلید واژه ها: توسعه اقتصادی صنعت نفت گچساران تحولات اجتماعی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان تاریخ نفت

تعداد بازدید : 610 تعداد دانلود : 571

چکیده: گچساران یکی از بزرگترین حوزه های نفتی جنوب غربی ایران می باشد. این منطقه بعد از مسجد سلیمان و هفتکل در سال 1307/ 1928 با کشف نفت به سومین میدان نفتی کشور تبدیل شد. شروع بهره برداری تجاری از این میدان نفتی در سال1319/ 1940 و پیوند با صنعت نفت، این منطقه را به شهرکی نفتی مبدل ساخت. مساله پژوهشی حاضر بررسی و تبیین تاثیر صنعت نفت بر روند توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه گچساران می باشد. به نظر می رسد با توسعه صنعت نفت در گچساران از سال 1335/ 1956 به بعد، دگرگونی های متنوعی در ابعاد اجتماعی و اقتصادی در این منطقه بوجود آمده باشد. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و تبیین داده های آماری نشان داده که کشف و شکل گیری صنعت نفت تاثیر آشکاری بر تغییرات اقتصادی و اجتماعی شهر گچساران مانند؛ توسعه زیرساخت ها، تغییر بافت جمعیتی، ظهور طبقات جدید، دگرگونی وضعیت معیشتی و مهاجرت داشته است. با پیشرفت صنعت نفت در این دوره و روند تحولات اجتماعی، اقتصادی حاصله از آن ، گچساران به یکی از مهمترین و تاثرگذارترین شهرهای شمالی خلیج فارس و مناطق نفتی جنوب تبدیل شد.

۴.

مصدق و نهضت ملی شدن نفت

نویسنده: امین خانی

منبع: تاریخنامه خوارزمی سال چهارم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۴)

کلید واژه ها: کودتا مصدق احزاب جبهه ملی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 129 تعداد دانلود : 694

مصدق از شخصیت های تأثیرگذار در تاریخ ایران معاصر است که در دوره ی نخست وزیری اقدامات و اصلاحات مهمی داشته است. او اولین سیاست مدار خاورمیانه بود که با ملی کردن صنعت نفت پرچم مبارزه اقتصادی با قدرت های استعماری را بر افراشت. او به طرق مختلف سرمشقی برای سران ملی گرای دیگر همچون جمال عبدالناصر بود و در این مسیر طرفداران زیادی پیدا کرد که البته مخالفان داخلی و خارجی نیز داشت. از جمله نیروهای مؤثر طرفدار مصدق در این برهه تاریخی، جبهه ملی بود. که در راستای اهداف مشترکی متشکل از گروه های مختلف ظهور یافت. ارتباط و پیوند این گروه ها و سپس اختلاف و جدایی آن ها از هم، در تصمیمات و اقدامات نخست وزیر مصدق تأثیرگذار بود. مصدق با رهبری نهضت ملی، مبارزه علیه استعمار و سپس استبداد داخلی را شروع کرد، دشمنان خارجی وی از جمله انگلیس و آمریکا به منظور منافع نفتی و اقتصادی و دشمنان داخلی وی به خاطر منش دموکرات و ضد استبدادی و انجام اصلاحاتش با وی برخورد کردند. بر این اساس، این پژوهش به دنبال بررسی اقدامات مصدق و جبهه ملی در ملی شدن صنعت نفت و دلایل شکست این نهضت می-باشد و با مرور و تحلیل بخشی از دوره ملی شدن نفت و در واقع تشکیل جبهه ملی و نقش مصدق، مبارزات و خواسته ی مردم ایران در این دوره بیان می شود و به شناخت بیشتری از جریانات و اهداف بازیگران عرصه سیاست خواهیم رسید.

۵.

بررسی راه دریایی از سیراف تا چین مطابق سفرنامه ابوزید سیرافی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: شهربانو دلبری غلامحسین بشکنی

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال هشتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۸

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 673 تعداد دانلود : 796

۶.

جایگاه نفت ایران در منافع نفتی آمریکا در خاور میانه 1320-1330(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدعلی اکبری میکائیل وحیدی راد

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید پاییز ۱۳۹۳ شماره ۲۳ (پیاپی ۱۱۳)

کلید واژه ها: کمونیسم آمریکا انگلستان نفت جنگ جهانی دوم ملی شدن نفت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 876 تعداد دانلود : 127

اهمیت نفت ایران برای آمریکا بیشتر از منظر کودتای 28 مرداد برای بسیاری شناخته شده است؛ اما با اتمام جنگ جهانی دوم، سیاست خارجی آمریکا بر حمایت از بازسازی کشورهای همسو و متحد و مبارزه با گسترش کمونیسم متمرکز شد. در این میان، به دلیل اهمیت نفت برای جهان آزاد و نیاز کشورهای جهان به انرژی برای بازسازی، آمریکا سیاست حفظ ایران در مدار کشورهای آزاد به هر قیمتی را در سیاست خارجی خود قرار داد؛ از این رو سیاستمداران آن کشور با اینکه به دنبال منافع مستقیم نفتی در ایران نبودند، در دسترس بودن نفت ایران برای کشورهای آزاد را امری لازم قلمداد می کردند و خود بیشتر بر اهمیت ژئوپولتیک جایگاه ایران تأکید می کردند. در پژوهش حاضر، با روش تحلیل تاریخی و استناد بر اسناد وزارت خارجه ی آمریکا در سال های 1320-1330، درصدد هستیم که تصویری شفاف از جایگاه نفت ایران ارائه دهیم که با مطالعه ی آن، کودتای 28 مرداد 1332 و دخالت مؤثر آمریکا را درک کنیم. سیاست آمریکا در این دوره، بر کسب منافع غیرمستقیم از صنعت نفت ایران استوار بود که با روی کار آمدن دکتر مصدق و ملی شدن صنعت نفت، به کسب منافع مستقیم گرایش یافت.

۷.

ملی شدن صنعت نفت ایران در آیینة اسناد آمریکا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدعلی اکبری میکائیل وحیدی راد

منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱۵

کلید واژه ها: کمونیسم کودتای 28 مرداد ملی شدن نفت دکتر مصدق شرکت نفت انگلیس و ایران

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان تاریخ نفت

تعداد بازدید : 712 تعداد دانلود : 635

ملی شدن صنعت نفت در ایران و به دنبال آن کودتای 28 مرداد و بررسی رفتار سیاسی کشورهای درگیر در این مسأله از زوایای بسیاری مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. اما پژوهشی مبتنی بر اسناد و مطبوعات آمریکا، به عنوان بازیگر اصلی این برهه از تاریخ ایران، به شکلی مستدل انجام نگرفته است. پژوهش حاضر به روش تحلیل تاریخی و با تکیه بر اسناد وزارت خارجة آمریکا و روزنامة نیویورک تایمز، در پی آن است تا ضمن ارائه تصویری شفاف از موضع سیاستمداران آمریکا، خوانش و برداشت آنان از دورة ملی شدن نفت و علل ناکامی دکتر مصدق از منظر این اسناد را مورد واکاوی قرار دهد. در واقع مسألة اصلی در پژوهش حاضر این است که نگرش دولتمردان و جامعة آمریکا به ملی شدن صنعت نفت و روی کار آمدن دکتر مصدق بر اساس اسناد موجود، بر چه اصولی استوار بوده و ناکامی دکتر مصدق ریشه در کدام روند تاریخی و رفتاری نهفته بوده است.

۸.

پدیده طلوعیان و نقش انگلیسی ها در شکل گیری آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدمهدی مرادی خلح محمدمهدی روشنفکر

منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۵)

کلید واژه ها: بختیاری بویراحمدی طلوعیان جیکاک آقا بابا

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 167 تعداد دانلود : 189

همزمان با نهضت ملی شدن صنعت نفت در حدود سال های 1329- 1330 شمسی و ، واقعه و پدیده ای در مناطق نفت خیز خوزستان و در میان دو ایل بختیاری و بویراحمدی به وقوع پیوست که مشهور به سال طلوعی یا سروشی است. این جریان شبه مذهبی که بیش از هرچیز بر انکار دنیا و ترک آن، کناره گیری از امور دنیوی و بی ارزش بودن مال دنیا و خاک و نفت تاکید داشت، در میان ایل بختیاری به شخصی انگلیسی بنام جیکاک نسبت داده شده که آن را طراحی و ترویج کرده است. در میان بویراحمدی ها، شخصی عارف مسلک به نام آقا بابا نقش رهبری را به عهده داشت؛ اما در هر دو مورد برنامه ها و شعارها یکسان بود. طلوع به معنای برآمدن خورشید است. اما در واقعة یادشده، به معنای ظهور یک پدیدة غیرمعمول بود که عده ای، با اهداف خاص، طراحی و ترویج و به مردم عامی و ساده دل القاء کردند. چنین به تودة مردم وانمود و تلقین کردند که نور ایمان ، صداقت ، راستی و حقیقت بینی در وجود آنها سر زده و طلوع کرده است؛ از این رو، به طلوعیان معروف شدند. مهم ترین وعده آنها ظهور قریب الوقوع امام زمان (عج) بود.

۹.

بررسی نقش و عملکرد منوچهر اقبال بر صدارت نفت (1356-1342 ش /1963-1977 م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: شهاب شهیدانی سعید حیدری

منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال ششم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۳ (پیاپی ۲۳)

کلید واژه ها: نفت قراردادهای نفتی پهلوی دوم منوچهر اقبال محمد رضا شاه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 441 تعداد دانلود : 206

بی تردید نفت از جمله منابع مهم درآمدهای اقتصادی ایران می باشد که سهم بسزایی در روند توسعه و رشد و نیز ممانعت از آن در جامعه ایرانی ایفا نموده است. تحّولات تاریخی صنعت نفت در عصر پهلوی دوم هنوز نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه است و این مهّم با توجه به صدارت منوچهر اقبال در دوره ای حساس چندان مورد تحلیل و بررسی قرار نگرفته است. عملکرد اشخاص و إتخاذ تصمیمات درست یا نادرست آنان در دوران صدارت خود بر صنعت عظیم نفت در دوران پهلوی اول و دوم هر چند با فراز و فرودهایی همراه گردید اما روند طی شده در سازمان مدیریتی صنعت نفت از جمیع جهات عمق وابستگی رجال سیاسی و صاحبان قدرتی را نشان می دهد که به نوعی بقای حکومت پهلوی را تضمین کردند. حضور منوچهر اقبال و انتصابش بر ریاست شرکت ملّی نفت ایران به مدت چهارده سال نه تنها باعث بوجود آمدن رقابتهای شدید داخلی و شکاف میان نظامهای سیاسی و اجتماعی داخل کشور گردید بلکه رشد قارچ گونه ی شرکتها و کمپانی های نفتی دولت های اروپایی به منظور سیطره بر این منابع را به دنبال داشت. این مقاله در صدد است که به چگونگی حضور منوچهر اقبال بر ریاست صنعت نفت ایران و سپس به روابط دو سویه اقبال با رجال سیاسی در عرصه ی تصمیم گیری نفتی بپردازد. در ادامه به عواملی که موجب تشدید مدیریت بحران اقبال در صنعت نفت و همچنین انعقاد قراردادهای نفتی از سوی وی با دول غربی نظیر امریکا، ایتالیا، فرانسه و... گردید،اشاره می شود. سؤال محوری این پژوهش آن است که عملکرد اقبال بر صنعت نفت ایران چه تأثیر مهمی در بُعد سیاسی،اقتصادی واجتماعی بر حکومت محمد رضاه شاه ایجاد نمود؟ در پاسخ باید گفت که ضعف سیستم اداری اقبال و زد وبندهای سیاسی ودخالتهای نابجا درامورات نفتی ازسوی رجال وابسته به دربار و خود شاه با آگاهی از عدم آشنایی اقبال از صنعت بزرگ نفت و همچنین وابستگی و وفاداری زایدالوصف اقبال نسبت به شاه و رژیم پهلوی و همسویی وی با خواسته های سیاسی شاه از نفت باعث بروز تعارضات فراوانی در اقتصاد و صنعت در حال رشد ایران شد. این امر با حلقه ی ناکارآمد کارشناسان و مدیران سیاسی و نفتی حکومت وقت تکمیل گردید.

۱۰.

مناسبات ایران عصر قاجاریه با شرکت نفت ایران و انگلیس با تأکید بر اسناد

نویسنده: محمد حسن نیا

منبع: پیام بهارستان سال پنجم تابستان ۱۳۹۲ شماره ۲۰

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 440 تعداد دانلود : 230

۱۱.

تأثیر درآمد های نفتی بر راهبرد دفاعی ایران پهلوی

نویسنده: ژامک ماشاءاللهی

منبع: پژوهش در تاریخ سال چهارم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۲)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 284 تعداد دانلود : 92

۱۲.

صنعت نفت و تحول جمعیتی و شغلی در مناطق نفت خیز جنوب ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ربابه معتقدی محمدامیر شیخ نوری تورج اتابکی

منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۶)

کلید واژه ها: عشایر روستاییان استخدام کارگران شرکت نفت انگلیس و ایران

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 288 تعداد دانلود : 30

پژوهش حاضر می کوشد تا پاسخی برای چگونگی تأمین نیروی انسانی شاغل در شرکت نفت انگلیس و ایران در آبادان و مسجدسلیمان بیابد. عوامل گوناگونی که سبب جذب عشایر به سکونت در شهرهای نفتی شدند و انگیزه هایی که موجب مهاجرت مردم از شهرها و روستاهای ایالات دیگر به مناطق نفتی شد، پرسش های جزئی تری هستند که به آنها خواهیم پرداخت. توسعه صنعت نفت به جابه جایی جمعیت، افزایش جمعیت، تغییر مشاغل و شکل گیری قشر کارگر صنعتی در مناطق نفت خیز جنوب ایران انجامید. این پژوهش با شیوه توصیفی ـ تحلیلی بر اساس نظم و توالی منطقی تاریخی انجام یافته است. تأکید پژوهش حاضر بر اسناد و مدارک موجود در آرشیوهای ایران و انگلستان بوده است. روش و نظریه مورد استفاده در تحقیق حاضر به نوعی نگارش «تاریخ از پایین»(History from Below) و پرداختن به تاریخ نگاری فرودستان (سوبالترن) در صنعت نفت است.1 به تعبیری می توان گفت تاریخ از پایین خوانش دیگری از تاریخ اجتماعی است. در این رویکرد، عاملیت تاریخی به فرادستان و نهادهای اجتماعی و سیاسی منحصر نمی شود و بیشتر در پی یافتن نقش جمهور مردم در تحولات جامعه است. یافته ها حاکی از آن است که فعالیت شرکت نفت انگلیس و ایران در جنوب ایران موجب ایجاد تأسیسات و پالایشگاه هایی شد. استخدام عشایر و روستاییان به عنوان کارگر در مجموعه وسیع صنعت نفت و بهره مندی از امنیت نسبی، امکانات مالی ثابت و خدمات بهداشتی سبب مهاجرت افراد از نقاط مختلف به منطقه نفت خیز خوزستان شده و بدین ترتیب گام بزرگی در جهت قوام یافتن طبقه کارگر در ایران برداشته شد.

۱۳.

بررسی و تحلیل روند ورود و گسترش اسلام در اندونزی

نویسنده: فریدون اللهیاری زینب کریمی رضا بیطرفان

منبع: تاریخنامه خوارزمی سال اول پاییز ۱۳۹۲ شماره ۱

کلید واژه ها: اسلام اندونزی بازرگانان مسلمان شـرق آسیا

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 617 تعداد دانلود : 522

اسلام پس از تثبیت در مبدأ وحی به واسطه فتوحات اسلامی در دیگر نواحی جهان گسترش یافت، به طوری که حضور فاتحان مسلمان به تدریج باعث آشنایی و در نهایت گرایش مردمان سرزمین های فتح شده به اسلام گشت، ولی این امر در جنوب شرق آسیا به ویژه در اندونزی به گونه دیگر بوده است؛ زیرا اولاً ورود اسلام نه به واسطه فتوحات اسلامی بلکه به دلیل حضور بازرگانان مسلمان هند و ایرانی در جزایر سوماترا و جاوه بوده است. دوماً اسلام نه در قرون نخستین اسلامی بلکه در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم میلادی در این منطقه نفوذ پیدا کرد. لذا به واسطه وجود این تفاوت ها پژوهش در این باره درخور اهمیت است. بنابرین در این مقاله سعی بر آن است به روش توصیفی _تحلیلی به بررسی روند ورود اسلام و گسترش آن در اندونزی پرداخته شود. علاوه بر این، این پژوهش در صدد پاسخ به پرسش زیر می باشد؛ چرا با وجود تنوع قومی، نژادی و فرهنگی فراوان در اندونزی این کشور به عنوان پرجمعیت ترین کشور مسلمان جهان شناخته شده است؟

۱۴.

بررسی نقش نفت در توسعه سیاسی:مطالعه تطبیقی ایران، مالزی، ترکیه و عربستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: طاهره قادری ساناز میرزایی

منبع: جامعه شناسی ایران سال چهاردهم بهار ۱۳۹۲ شماره ۱

کلید واژه ها: توسعه سیاسی درآمدهای نفتی رانت دولت رانتیر

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 342 تعداد دانلود : 436

هدف اصلی مقاله حاضر پاسخ به این پرسش است که اتکا دولت ها به درآمدهای نفتی در فرایند توسعه سیاسی چه نقشی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش با رویکرد اقتصاد سیاسی و با استفاده از نظریه دولت رانتیر از نظریات صاحبنظرانی مانند لوچیانی، تری لین، عاصم اوقلو ... بهره گرفتیم. نهایتا این فرضیه را مطرح ساختیم که اتکا به درآمدهای نفتی مانع دستیابی به توسعه سیاسی می شود. به دنبال این فرضیه، فرضیات فرعی نیز مطرح گردیدند که در یک زنجیره سازوکارهای این تاثیرگذاری را نشان می دهند. روش این تحقیق، روش تطبیقی- تاریخی است و حیطه تحقیق چهار کشور ایران، عربستان، ترکیه و مالزی است که شامل دو دولت متکی به درآمدهای نفتی (ایران و عربستان) و دو دولت که درآمدهای عمده نفتی ندارند می شود. برای آزمون فرضیات، شاخص های توسعه سیاسی و اتکا به درآمدهای نفتی در یک دوره زمانی مشخص با یکدیگر مقایسه شدند. بررسی شاخص های هفت گانه توسعه سیاسی در چهار کشور مورد مطالعه نشان داد، عربستان با بیشترین حد اتکا به درآمد نفت حایز پایینترین رتبه از نظر سطح توسعه سیاسی است. پس از آن ایران قرار دارد. میزان اتکای ایران به نفت گرچه بالاست اما این میزان از عربستان کمتر است. در مورد توسعه سیاسی نیز در جایگاه بالاتری نسبت به عربستان قرار دارد. اما دو کشور مالزی و ترکیه که دارای اقتصادهایی غیر متکی بر نفت بوده و دولت ها به مالیات های شهروندان خود اتکا دارند، از سطح بالاتری از توسعه سیاسی نسبت به دو دولت رانتیر ایران و عربستان برخوردارند.

۱۵.

ایالات متحده ی آمریکا و بحران کویت (1991-1990 م) (تکیه بر امنیت انرژی)

نویسنده: صادق سلیمی بنی عبدالرضا کلمرزی

منبع: پژوهش در تاریخ سال سوم زمستان ۱۳۹۱ شماره ۴ (پیاپی ۹)

کلید واژه ها: خلیج فارس عراق بحران کویت ایالات متحده ی آمریکا امنیت انرژی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 992 تعداد دانلود : 923

اگرچه دولت ایالات متّحده ی آمریکا با سیاست جانبداری از حقوق ملّت ها و دفاع از دموکراسی در نقاط مختلف جهان، از جمله خلیج فارس حضور یافته است امّا بحران کویت درسال 1990 و دخالت نظامی ایالات متّحده ی آمریکا پرسش های جدیدی را فراروی دلایل دخالت این کشور مطرح کرد. بحران کویت نشان داد که مسائلی از قبیل نفت و امنیّت انرژی اولویّت اوّل را در سیاست خارجی ایالات متّحده در منطقه ی خلیج فارس داشته است و این در راستای استراتژی های دراز مدّت ایالات متّحده در ارتباط با منطقه ی نفت خیز خلیج فارس بوده است. لذا فرضیه ی نوشتار پیش رو این است که با توجّه به تجربه های ناخوشایندی که ایالات متّحده ی آمریکا از بحران های نفتی قبلی (شوک نفتی 4- 1973 و شوک نفتی جنگ ایران و عراق) داشته است از وقوع یک شوک نفتی دیگر بیمناک بود و لذا می بایست برای جلوگیری از وقوع آن اقدام جدّی انجام می داد. مصادف شدن حمله ی عراق به کویت و تضعیف و فروپاشی اتّحاد جماهیر شوروی برای ایالات متّحده، فرصتی مناسب بود که در راستای استراتژی بلند مدّت اش سلطه ی خویش را بر منطقه اعمال کند. لذا مسئله ی حقوق بشر و دفاع از مردم کویت تنها بهانه ای بیش نبود. روش به کار گرفته شده در این مقاله، روشی توصیفی- تحلیلی است.

۱۶.

بازار و نهضت ملی شدن صنعت نفت

نویسنده: شیدا صابری محمدامیر شیخ نوری

منبع: پژوهش های تاریخی کاربردی دوره ۴ پاییز ۱۳۹۱ شماره ۳ (پیاپی ۱۵)

کلید واژه ها: بازار بازاریان نهضت ملی شدن نفت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 585 تعداد دانلود : 229

زمزمه های ملی شدن صنعت نفت در سال 1328ش/1949م با تشکیل جبهه ملی شنیده شد. جبهه ای که نیروهای گردآمده در آن، هر کدام نماینده یکی از اقشار اجتماعی ایران به شمار می رفتند. از سیاستمداران، کارمندان، روشنفکران جوان تا بازاریان، هسته اولیه جبهه ملی را شکل می دادند و در وقایع مربوط به ملی شدن صنعت نفت تا کودتای 28 مرداد 1332 نقش مهمی برعهده داشتند. مطالعه نقش پایگاه سیاسی و اجتماعی بازار و بازاریان در این مقاله رویکردی است بر شناخت کنش و واکنشهای مربوط به این قشر که در نهضت ملی شدن صنعت نفت چه برداشتی از تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت داشتند. توجه به نهاد بازار به عنوان یکی از پایگاههای متصل به روحانیت و نهاد مذهبی، می تواند در شناخت رابطه دولت و بازار در آستانه ملی شدن صنعت نفت مؤثر باشد. مقاله پیش رو بر این استوار است که بازار در نهضت ملی شدن صنعت نفت و نخست وزیری مصدق نقش سیاسی و اقتصادی را بر عهده داشت و از یکسو با نیروهای سیاسی همراه شد و از طرف دیگر کمک های مالی و اقتصادی خود را در تأمین دولت مصدق به کار گرفت. همسویی و مشارکت عمومی بازاریان حول محور «حاکمیت ملی» و «استقلال»، از اهداف اصلی نهضت قرار داشت و تحقق حاکمیت ایران بر منابع و منافع ملی خود و کوتاه شدن دست بیگانه از دخالت بر امور داخلی خویش، برداشتِ بازاریان نسبت به ملی شدن صنعت نفت در بُعد سیاسی و اقتصادی تلقی می شد. با توجه به بیان این مسأله در مقاله، تحلیلی از واکنش بازار در نهضت ملی شدن صنعت نفت مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد.

۱۷.

اوضاع مناطق نفت خیز ایران پس از کشف نفت و تشکیل شرکت نفت ایران و انگلیس

نویسنده: هدی سلیمی محمد حسن نیا

منبع: پیام بهارستان سال چهارم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۱۳

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان تاریخ نفت

تعداد بازدید : 296 تعداد دانلود : 756

۱۸.

اختلافات مرزی ایران و ترکیه بر سر مناطق نفت خیز و تاثیر آن در عملکرد شرکت نفت

نویسنده: محمد حسن نیا

منبع: پیام بهارستان سال سوم بهار ۱۳۹۰ شماره ۱۱

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 784 تعداد دانلود : 942

۱۹.

تاریخ تحولات قراردادها در صنعت نفت ایران (با تأکید بر 1353ـ1333)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدرضا شکوهی الیاس نادران

منبع: تاریخ ایران زمستان ۱۳۸۹ و بهار ۱۳۹۰ شماره ۹ (پیاپی ۶۷/۵)

کلید واژه ها: قرارداد ایران مشارکت امتیاز تاریخ نفت بیع متقابل شرکت ملی نفت ایران خدمت (پیمانکاری)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 953 تعداد دانلود : 331

تاریخ تحول قراردادهای نفتی ایران از قراردادهای امتیازی به سمت مشارکتی و سپس خدمتی از ابتدا تا انقلاب سال 1357 به همراه تحلیل های مربوط آن، در مقاله حاضر به رشته تحریر درآمده است. بررسی این سیر تحول به ارتقاء دانش از موضوع مهم قراردادهای نفتی برای انعقاد کارآمد تر قراردادهای کنونی کمک می کند. در حقیقت می توان نتیجه گرفت آنچه امروزه در انعقاد قراردادهای نفتی ایران رخ می دهد چیزی چندان فراتر از بستر تاریخی آن، یعنی تحولات پیش از انقلاب نیست که این به مانند هر پدیده تاریخی وابستگی به مسیر را نشان می دهد. در این راستا باید به دوره بیست ساله مهم 1353 ـ 1333 اشاره داشت. در دوره مذکور هسته اصلی تاریخ تحولات قراردادهای نفتی دنیا، به پیش قراولی نسبی ایران، از پایان قراردادهای امتیازی به سمت قراردادهای مشارکتی و سپس انعقاد قراردادهای خدمتی شکل گرفت. برخلاف عمده نوشتارهای عمومی تاریخی مرتبط با مسأله نفت، در مقاله حاضر سعی شده تا وقایع و تحولات مربوطه بیشتر با رویکرد تخصصی و از زاویه دید تاریخی، اقتصادی و حقوقی بررسی و همچنین تحلیل های لازم نیز ارائه گردند. نتایج بررسی تاریخی مقاله نشان می دهد که الگوی قراردادهای نفتی در بستر زمان و در پاسخ به شرایط رفته رفته کامل تر شده و ایران نقش زیادی را در این تحول در دنیا ایفا کرده است امری که لازم است از این به بعد نیز تداوم یابد.

۲۰.

نفت و تغییرات اقتصادی - اجتماعی شهر باکو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سجاد حسینی جعفر آقازاده

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سوم بهار ۱۳۹۰ شماره ۸

کلید واژه ها: اجتماعی صنعت نفت ثروت تغییرات اقتصادی طبقه ی کارگر باکو

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 196 تعداد دانلود : 889

بعد از به کارگیری ماشین بخار و انقلاب صنعتی، تحولی سریع و رو به پیش در اقتصاد جهانی به وقوع پیوست، صنایع دستی جای خود را به صنایع ماشینی داد، تولیدات صنعتی اروپا جای صنایع دستی کشورهای سنتی آسیا و آفریقا را گرفت و اسباب وابستگی کشورهای اخیر را به اقتصاد جهانی با محوریت اروپا فراهم نمود. کشف نفت و توسعه ی صنایع وابسته به آن، که برای نخستین بار از آمریکا آغاز گردید، و در قرار داشتن انحصار روش های بهره برداری از این صنایع در دست اروپا و آمریکا، روند توسعه ی هر چه بیش تر صنعتی آمریکا و اروپا و در نتیجه تسلط آن ها بر کشورهای توسعه نیافته را تسریع نمود. کشف نفت، تغییرات مهمی نیز در روند تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای نفت خیز ایجاد و بافت سنتی این جوامع را دگرگون کرد. به نظر می رسد پیشرفت و توسعه ی صنعت نفت باکو در سده های 19و20 میلادی، ابعاد مختلف حیات اجتماعی و اقتصادی این شهر را متأثر نموده باشد؛ روند دگرگونی ای که سریع و به شکل یک تغییر بوده است. در این پژوهش، با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی، و تبیین داده های آماری، نشان داده شده که اکتشاف و شکل گیری صنایع نفتی، تأثیر بارزی بر تغییرات اقتصادی و اجتماعی شهر باکو، نظیر ظهور طبقات جدید، دگرگونی های قومی و جمعیتی، و تحرکات اجتماعی طبقه ی کارگری داشته است. سرعت موجود در پیشرفت صنایع نفتی، روند تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی باکو را نیز شتاب بخشید و این تغییرات، باکو را به یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین شهرهای جهان شرق در اوایل سده ی 20 میلادی مبدل ساخت.

درخت حوزه‌های تخصصی