پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی

پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی

عیار سال چهاردهم بهار 1388 شماره 1 (پیاپی 21)

مقالات

۱.

جایگاه خطیر علوم انسانی

نویسنده:

کلید واژه ها: علوم انسانی علوم طبیعی علوم ریاضی منابع اجتماعی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم انسانی روش شناسی علوم انسانی و طبیعی ماهیت علوم انسانی و علوم طبیعی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم انسانی روش شناسی علوم انسانی و طبیعی اهداف علوم انسانی
تعداد بازدید : 553 تعداد دانلود : 508
نقش آشکار علوم انسانی در تبیین مبادی و مبانی علوم تجربی و ریاضی مؤید جایگاه خطیر علوم انسانی است. علوم انسانی عامل تعیینکننده اهداف، غایات و نحوه استفاده علوم دیگر است، چنانکه علوم دیگر به لحاظ نظری و ارزشی و کاربردی محاط بر علوم انسانی و در آنها غوطه ورند. در این مقاله ضمن توجه به ضرورت قرار دادن علوم انسانی به عنوان پشتوانه فرهنگ و ارزشهای اصیل هر ملت، نگاه نقادانه به وضعیت آن در شرایط کنونی شده است.
۲.

شاخصه های ارزیابی و نقد کتابهای درسی دانشگاهی

نویسنده:

کلید واژه ها: کتاب درسی برنامه ریزی درسی ارزشیابی متون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 309 تعداد دانلود : 562
کتاب درسی رسمیترین رسانه در زمینه ارتباط علمی است که به رغم گسترش استفاده از وسایل جدید اطلاع رسانی، نقش اساسی و مهمی در یادگیری برای همه سطوح دارد. برخورداری از بهره وری در تالیف کتابهای درسی نیازمند ارزیابی و نقد مستمر آنها و تلاش برای از بین بردن کاستیهاست. در این مقاله شاخصهای ارزیابی و نقد کتاب درسی دانشگاهی از پنج جنبه بررسی میشود که عبارت اند از: شکل ظاهری، محتوا، ساختار، زبان و روش. شاخصهایی که کمیت تاثیر آنها در ارزشیابی متون درسی دانشگاهی باید با در نظر گرفتن زمینه های عاطفی، شناختی و مهارتی دانشجویان و با توجه به میزان آگاهیها و آمادگی ذهنی و همچنین ویژگیهای شخصیتی و روانی و علایق آنان مشخص شود.
۳.

تبیین معیارهای محتوایی تالیف و تدوین کتابهای درسی دانشگاهی

کلید واژه ها: کتاب درسی دانشگاهی ویژگیهای کتاب درسی مطلوب تالیف کتاب درسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 937 تعداد دانلود : 290
هدف پژوهش حاضر تبیین معیارهای تالیف و تدوین کتابهای درسی رشته های علوم تربیتی و روان شناسی از نظر محتوایی است. روش این پژوهش توصیفی ـ پیمایشی است و جامعه آماری آن صاحب نظران برنامه درسی و مؤلفان کتابهای درسیاند که با آنان به طور نیمه سازمانیافته مصاحبه شده است؛ بخش دیگر این جامعه، دانشجویان کارشناسی ارشد رشته های علوم تربیتی، مشاوره و روان شناسی و دانشجویان سال آخر کارشناسی این رشتـه ها در دانشگـاه اصفهـان (سال تحصیلی 1386ـ1387) هستند که به سؤالات پرسش نامه پاسخ داده اند. برای مصاحبه با متخصصان و مؤلفان از روش نمونه گیری هدفمند و برای انتخاب دانشجویان از روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی متناسب با حجم استفاده شده است. روش کمی و کیفی، دو روش بهکار گرفته شده برای جمع آوری اطلاعات است. در بخش کیفی از مصاحبه نیمه سازمانیافته و در بخش کمی از پرسش نامه محقق ساخته شامل سؤالات بسته پاسخ با مقیاس سبک لیکرت و سؤالات چند گزینه ای استفاده شده است. به منظور برآورد روایی سؤالات پرسش نامه و مصاحبه، روایی محتوایی و برای برآورد پایایی سؤالات به سبک لیکرت، روش آلفای کرونباخ بهکار گرفته شده است. پایایی پرسش نامه 82/0 برآورد شده است. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از مصاحبه از روش مقوله بندی و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پرسش نامه از آمار توصیفی و استنباطی و در نرم افزار SPSS (نسخه 15) استفاده شده است.نتایج حاصل از مصاحبه نشان میدهد توجه به دانش قبلی، به روز بودن (از نظر علمی)، مستند بودن، کاربردی بودن محتوای انتخاب شده، مغایرت نداشتن با ارزشـها، مبانی فرهنگی و نیازهای جامعه از جمله مواردی است که مصاحبه شوندگان در بخش محتوایی به آنها اشاره کرده اند. نتایج پرسش نامه نشان داد که از نظر دانشجویان باید به ویژگیهای محتوایی کتابهای درسی مطلوب بیش از حد متوسط (5/3 از 5) توجه داشت.
۴.

تحلیل انتقادی منابع دروس آموزش عالی (رویکردها و چالشها)

نویسنده:

کلید واژه ها: تحلیل انتقادی نهضت فکر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 18 تعداد دانلود : 394
تحولات قرن بیست ویکم، به ویژه تحول در علوم و فناوری و پیدایش نظریه های جدید در آموزش و یادگیری، تحول در ساختار و محتوای آموزشی را در تمام سطوح، به ویژه در سطح آموزش عالی، امری ضروری و اجتناب ناپذیر ساخته است؛ زیرا به رغم ظهور عصر اطلاعات و انفجار دانش، نه تنها بسیاری از نظامهای آموزشی پا را فراتر از عصر صنعتی نگذاشته اند، بلکه در فرایند عبور از عصر صنعتی به عصر اطلاعات دچار نوعی آشفتگی شده اند. بسیاری از صاحب نظران برای رهایی از بحران آشفتگی، بر این باورند که کارگزاران برنامه های درسی باید با الزام عمیق تری مشخص کنند که به کجا میروند و در آینده به چه انسانهای تربیت شده ای نیازمندند. آنان باید نهضت اصلاح برنامه درسی را در مرکز فعالیتهای خود قرار دهند. اما تحول و اصلاح در برنامه درسی نیازمند نگرشی سیستمی است؛ نگرشی که تمام عواملی را که به طریقی در ایجاد موقعیت و فرصتهای یادگیری مؤثرند، بازنگری کند. یکی از عوامل بسیار مهم در نظام آموزش عالی، منابع آموزشی یا کتابهای درسی است. کتابهای درسی معمولاً زمینه فعالیتهای آموزشی را در جهت کسب معرفت علمی هدایت میکنند. با توجه به ظهور عصر اطلاعات و انفجار دانش و توسعه نظریه های آموزش، تحول در ساختار محتوای آموزش و منابع آموزشی امری ضروری است. متاسفانه بررسی و تحلیلها نشان میدهند که بیشتر منابع آموزشی موجود از نظر ساختار و کارکرد انطباق چندانی با عصر اطلاعات ندارند؛ زیرا محتوای عصر اطلاعات بایدبه جای «آموختن»، «چگونه آموختن» و به جای «انتقال اندیشه»، «چگونه اندیشیدن» را به دانشجویان بیاموزد. در این مقاله سعی شده است، ابتدا مفهوم تحول در نظامهای آموزشی از منظر نظریه های مختلف تحلیل شود، و سپس منابع آموزشی با توجه به عصر اطلاعات و ظهور فناوری جدید مورد نقد و بررسی قرار گیرد؛ سرانجام، براساس نتایج تحلیلهای مختلف، اصول و قواعدی در تهیه و تنظیم منابع درسی دانشگاهی ارائه شود.
۵.

نکاتی چند درباره ویرایش متون درسی

نویسنده:

کلید واژه ها: زبان معیار ویرایش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 669 تعداد دانلود : 51
کتب درسی سهم چشمگیری در عرصه نشر دارند و مخاطبان آن غالباً قشرهای فرهیخته فرهنگی و دانشگاهیاند. بدیهی است که مؤلفان و ویراستاران باید با دقت و وسواس بیشتر به تالیف و پیرایش زبان آنها بپردازند و علاوه بر غنا بخشیدن به محتوا، انضباط ساختاری و استواری زبان را که شاخص اصلی این کتابهاست، برقرار کنند. این مقاله درصدد ارائه برخی نکات ویرایشی است که در شکل دهی این متون نقش برجسته ای دارند. در بخش نخست، ضمن تاکید بر ضرورت رعایت زبان معیار در کتب درسی، به سه ویژگی اصلی این نوع زبان: بینشانگی، نامهجوری، تعادل در تعامل با واژگان بیگانه میپردازیم. در بخش دوم، برخی مسائل ویرایش ساختاری متن، از قبیل: برقراری نظم و ترتیب مطالب، ممانعت از زیاده گویی، ایجاد هماهنگی در متن، تعیین پاراگرافها، برطرف کردن ابهامهای متن و مستندسازی ارائه میشود. این مقاله توجه ویراستاران را علاوه بر واژه و جمله، به واحدهای فراجمله ای متن جلب میکند.
۶.

ضرورت بازنگری سرفصل دروس رشته ادیان و عرفان

نویسنده:

کلید واژه ها: بازنگری سرفصل دروس رشته ادیان و عرفان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد عناوین درسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 929 تعداد دانلود : 669
رشته ادیان و عرفان یکی از رشته های دانشکده الهیات و معارف اسلامی است. شورای عالی برنامه ریزی مشخصاتی کلی برای این رشته در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تعریف و تبیین نموده است. ماهیت این رشته و گستردگی ابعاد و حوزه های مطرح شده در آن به گونه ای است که در واقع اقتضا میکند به جای یک رشته چندین رشته باشد. در این مقاله به این رشته درسی و سرفصل دروس آن میپردازیم و آن را با رشته ها و سرفصلهای دانشگاه ادیان و مذاهب قم مقایسه میکنیم.
۷.

ضرورت تدوین کتاب شناسی موضوعی پایان نامه های دانشگاهی

نویسنده:

کلید واژه ها: پایان نامه تحصیلی کتاب شناسی موضوعی زبان شناسی در ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 598 تعداد دانلود : 132
با وجود تصویب آیین نامه ها و تلاشهای پراکنده ای که در زمینه نظارت بر مراحل تدوین و اطلاع رسانی پایان نامه های تحصیلی دانشگاههای کشور صورت میگیرد، باز هم متناسب با جایگاه و ارزش حقیقی این منابع علمی و در قیاس با هزینه ها و بار مالی که بر ساختار تحقیقات کشور دارد، این پایان نامه ها تاکنون مورد بهره برداری درستی قرار نگرفته اند. دانشجویان و محققانی که به منظور تهیه منابع مرتبط با موضوع پژوهش خود، با مصائبِ یافتن این نوع مدارک و سپس دسترسی به آنها آشنا هستند، در این باره اتفاق نظر دارند. برطرف کردن این نقص، به ویژه از حیث اطلاع رسانی آثار، در شرایط کنونی که دوره های تحصیلات تکمیلی به لحاظ کمی چندین برابر گذشته شده اند، اهمیت مضاعفی دارند. از رهگذر یک برنامه ریزی چند ساله، اخیراً رشته زبان شناسی در کشور به عنوان یکی از معدود رشته های علوم انسانی از گرداب این خطر با موفقیت جسته است و اینک خود میتواند الگویی برای سایر رشته های دانشگاهی کشور باشد. این مقاله به بهانه انتشار کتاب چکیده پایان نامه های حوزه زبان و زبان شناسی تهیه شده است. در سال اصلاح الگوی مصرف، تهیه کتاب شناسیهای موضوعیِ جامع به منظور معرفی سریع و موثق کلیه رساله های مرتبط با دانشگاههای دولتی و آزاد و پیشگیری از انجام پژوهشهای موازی به عنوان پیش درآمد نهضت علمی کشور قویاً توصیه میشود.